Mail'man ümbrišton päiv

Taimen neiččen käziš om hüvän ekologijan kaičendan simvolaks

Mail'man ümbrišton päiv (ven.: Всеми́рный де́нь окружа́ющей среды́, ÜRO:n toižil oficialižil kelil: angl.: World Environment Day, arab.: اليوم العالمي للبيئة, isp.: Día mundial del medio ambiente, kit.: 世界环境日, franc.: Journée mondiale de l'environnement) om rahvahidenkeskeine ekologine praznik, oigetas joga voden 5. kezakud vodelpäi 1973. Nece praznik om sätud vedatamha kaiken ristitkundan tarkust meiden planetan londusen problemoihe.

Istorii

Mail'man ümbrišton päiv om sätud vn 1972 15. tal'vkud Ühtenzoittud Rahvahiden Organizacijan 27. ištundal (Rezolücii № A/RES/2994 (XXVII)).

Praznikan datan täht valitihe 5. kezakud — päiv, konz ÜRO:n konferencii londusen problemoiš oli vedadud vl 1972. Necen konferencijan aigan sätihe ut organizacijad ÜRO:n sistemas — ÜRO:n program londuses.

Praznikan päine sü om vedatada ristitkundan tarkust londusen problemoihe.

Vn 1973 5. kezakud praznuitihe Mail'man ümbrišton päiväd ezmäižen kerdan ÜRO:n programan ohjandusel.

Sidodud aigtegod

Vl 1993 amerikalaižed Rik Fedricci, Devid Gotfrid i Maik Italjano sädiba ezmäšt Mail'man nevondkundad ekologižes sauvondas. Se oli oigetud kändmaha populärižikš praktikoid, kudambad abutaižiba levitada seižujad šingotest.

Vl 2009 Nevondkund ekologižes sauvondas om sätud Venämas.

Temad

Vspäi 1974 joga vodel valitas Mail'man ümbrišton päivän temad da lozungad, mugažo mad, kus lindäs pühätadud praznikale päaigtegod.

1974 — «Vaiše üks' Ma» (Spokan);
1975 — «Elotahod» (Dakk);
1976 — «Vezi — elon päpurde» (Ontario);
1977 — «Ozonšoidun kaičendan problem; mahusiden kadotuz» (Silhet);
1978 — «Šingotadas murendusita» (Silhet);
1979 — «Vaiše üks' tuleb aig meiden lapsiden täht — šingotez murenduseta» (Silhet);
1980 — «Uz' küzund uden voz'kümnen täht: Šingotadas murendusita» (Silhet);
1981 — «Pohjvezi; Himižed ühtnendad ristitun sömčepiš» (Silhet);
1982 — «Kümnes vodes päliči Stokhol'man jäl'ghe» (Dakk);
1983 — «Varukahiden jändusiden keradamine da heitämine: himine vihm i energii» (Silhet);
1984 — «Mahusiden degradacii» (Radžšahi);
1985 — «Norišt: rahvaz i londuz» (Islamabad);
1986 — «Pu mirhu näht» (Ontario);
1987 — «Londuz i kodi: enamba mi katuz» (Nairobi);
1988 — «Konz ristituil londuz om ezmäižel sijal, šingotez ei lopte» (Bankok);
1989 — «Atmosferan lämbitamine» (Brüssel');
1990 — «Lapsed i londuz» (Mehiko);
1991 — «Atmosferan vajehtamine. Pidab ühtenzoitta väged» (Stokhol'm);
1992 — «Ma om üks' kaikil — ühtes kaičeškam sidä» (Rio-de-Žaneiro);
1993 — «Goll'uz i londuz — loptä pahid čepid» (Pekin);
1994 — «Üks' ma — üks' kanz» (London);
1995 — «Mö, rahvahad: ühtenzoituz londushe näht» (Pretorii);
1996 — «Meiden Ma, meiden londuseline elonümbrišt, meiden kodi» (Stambul);
1997 — «Eloho näht Mal» (Seul);
1998 — «Eloho näht Mal — kaikam meiden merid» (Moskv);
1999 — «Meiden ma — meiden tuleb aig. Kaikam se!» (Tokio);
2000 — «Londusen voz'tuha — om aig tehta» (Adelaid);
2001 — «Tulda Mail'man elon verkho» (Turin, Havan);
2002 — «Antta Male šans» (Šen'čžen');
2003 — «Vezi — kahtele millionale ristituile se om tarbhaine lujas!» (Beirut)
2004 — «Pidab merid da valdmerid! Eläbid, ei kolnuzid!» (Barselon);
2005 — «Vihandad lidnad: Plan planetan täht!» (San Francisko);
2006 — «Letetazangištod i maiden tühjenzoitand — Sanum 'Ei' kuividen maiden tühjenzoitandale!!» (Alžir);
2007 — «Jän sulamine — Tärged tem!» (London);
2008 — «Päzugat rippundaspäi! Tel ekonomikha hil'nikan penen tacindanke!» (Vellington);
2009 — «Teiden planet ei voi olda teita» (Mehiko);
2010 — «Roduiden äjüz'. Üks' planet. Üks' tuleb aig» (Rangpur);
2011 — «Mecad: kävutaden londust» (Deli);
2012 — «Vihand ekonomik: oled-ik sinä sen palaks?» (Brazilia);
2013 — «Meleta. Sö. Kaiče» (Ulanbatar);
2014 — «Pened sared i atmosferan vajehtamine» — «Lenda ičeiž än't, ei meren pindad!» (Bridžtaun);
2015 — «Seičeme milliardad unid. Üks' Planet. Kävuta tarkašti» (Rim);
2016 — «Politik om mecživatoiden illegitimišt möndad vaste» (Luand);
2017 — «Olen londusenke» (Ottav);
2018 — «Voibištelend plasmassanke» (Nju Deli);
2019 — «Voibištelend il'man redustoitandad vaste» (Kitai);
2020 — «Londusen aig» (Kolumbii);
2021 — «Kacta udes. Udessündutada. Tehta udes» (Pakistan);
2022 — «Vaiše üks' Ma» — «Nece planet — meiden üks'jäine pert', kudamban röunatud varoid ristitule pidab kaita» (Šveicarii);
2023 — «Voibištelend plasmassanke» (Kot-d’Ivuar, Alamad);
2024 — «Meiden Ma. Meiden tuleb aig. Mö — udessündundan sugupol'v» (Saudan Arabii);
2025 — «Voibištelend plasmassan redustoitandanke!» (Čedžudo).

ÜRO:n päsekretar' painab sanoid ristitkundale joga voden praznikaks.

Aigtegod

Erazvuiččiš maiš tehtas mugomid aigtegoid kut:

tetabiden ekologoiden pauklahjoičend;
tauguh mecoiš, puištoiš, erazvuiččiden vezištoiden randoil;
puiden ištutand;
ekskursijad kaičendtahoiže i Rahvahaližhe puištho;
lidnaigtegod (keragad, paradad, velohuzaidused, «vihandad» koncertad;
lekcijad da seminarad muzejoiš i školoiš.

Mail'man ümbrišton päiväl pagištas erazvuiččiš joukvestištoiš. Ozutesikš, socialižiš verkoiš nece päiv mäneb heštegoidenke #Mail'manÜmbrištonPäiv, #Sugupol'vUdessündutand i muga edemba.

Joga vodel ÜRO:n Päassamblei vedab oigetud londusen kaičendha i paremboičendha rahvahidenkeskeižid aigtegoid.

Vlpäi 2021 vhesai 2030 ÜRO:n Päassamblei vahvišti «ÜRO:n voz'kümne ekosisteman udištamižes»-planad. Muga vl 2024 oli vedatud oigetud maiden udištamižhe i kuivuden harjenemižhe aigtegoid. Rijadas 16. ištund mäni, siš pagištihe borcuindas mahusiden degradacijanke.

Vl 2010 Italijas OIKOS-organizacii tegi oigetud ümbrišton paremboičendha akcijoid.

Vl 2022 praznikan rahvahidenkeskeižed aigtegod mäniba Ročinmas, vl 2023 — Kot-d’Ivuaras ühtes Alamaidenke, vl 2024 — Saudan Arabijas, vl 2025 — Korejan Tazovaldkundan Čedžudo-sarel.

Venämas

Vspäi 1996 anttas «Venäman arvostadud ekolog»-arvnimed i mötalid tetabile ekologoile Boris Jel'cin-prezidentan käskön mödhe.

Vl 1998 Moskv-lidn oli valitud necen päivän rahvahidenkeskeižiden päaigtegoiden tehmižen täht.

Vl 2024 Moskvas Rahvahidenkeskeine «Ekologii»-forum mäni.

Homaičendad