Čili: Erod versijoiden keskes

Čilin Tazovaldkund
República de Chile
Flag;	Valdkundznam;
Pälidn	Santjago
Eläjiden lugu (2014)	17,363,894 ristitud
Pind	756,950 km²
Kel'	ispanijan
Valdkundan pämez'	Mišel' Bačelet
Päministr	hän-žo
Religii	hristanuskond
Valüt	čilin peso (CLP)
Internet-domen	.cl
Telefonkod	+56
Aigvö	tal'vel UTC−4 da −6; kezal UTC−3 da −5

Sirvi ajalugu interaktiivselt

← Vanhemb vajehtuz Udemb vajehtuz→

Südäimišt om heittud Ližatud südäimišt

VisuaalneVikitekst

Pandud

Vajehtuz 29. Reduku 2019, kell 15:03

Čili (isp.: Chile), täuz' oficialine nimi — Čilin Tazovaldkund (isp.: República de Chile), om valdkund Suviamerikas, Tünen valdmeren randal. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Santjago. Valdkundan parlamentan molembid kodid sijadasoiš Val'paraiso-lidnas (port päivlaskmpolehe pälidnaspäi) decentralizuimha tobmut.

Istorii

Vn 1818 12. päiväl uhokud Čili tedištoiti ičeze ripmatomudes Ispanijaspäi.

Vl 1973 sügüz'kun 11. päiväl sodakukerduz tegihe valdkundas.

Jäl'gmäine Konstitucii^[3] om ottud kaiken rahvahan referendumal vl 1980 sügüz'kun 11. päiväl da tuli väghe paloin vl 1981 keväz'kus, Pinočetan aigan, täuzin — vl 1990 keväz'kun 11. päiväl. Se om väghe nügüd'-ki, voziden 1989 (referenduman jäl'ghe) da 2005 (parlamentan pätandan mödhe) znamasižidenke vajehtusidenke.

Geografijan andmused

Čili om mavaldkundröunoiš Perunke pohjoižes (röunan piduz — 168 km), Bolivijanke pohjoižpäivnouzmas (942 km) da Argentinanke päivnouzmas (6691 km). Ühthine röunoiden piduz — 7801 km. Valdkundan päivlaskmaižed randad lainištab Tün' valdmeri. Randanpird om 6435 km (penita sarita).

Man reljef om mägikaz. Valdkund otab kaidad pit'kad randjonod Tünen valdmeren da Andiden keskes. Kaikiš korktemb čokkoim om Ohos del' Salado-stratovulkan (kändase kuti «solavad sil'mad»), 6880 metrad valdmeren pindan päl, se om kaikiš korktemb vulkan Mas.

Klimat vajehtab lujas valdmeren venospäi suves letetazangištoiden tropižhe pohjoižes.

Londuseližed pävarad oma vas'k, raudkivend, molibden, kalližarvoižed metallad, nitratad; toižed varad — mec, kala, gidroenergii.

Politine sistem

Čili om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan da radonoigendajan tobmuden pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast nelläks vodeks, ei sa tošti. Prezident paneb radsijha ohjastusen ühtnijoid, sodavägiden käsknikoid, Ülembaižen Käskuzkundan sudijoid, sur'oigenuzid verhiže maihe. Sen ližaks, prezident tob ičeze käskusid parlamentha vahvištamha.

Parlament om kaks'kodine Čilin Nacionaline Kongress. Üläkodi om Senat 38 ühtnijanke, kaik rahvaz valičeb heid kahesaks vodeks, Senatan pol' vajehtase päliči nelläs vodes. Alakodi om Deputatoiden Kodi 120 ezitajanke, mugažo kaik rahvaz valičeb heid, valdatusiden strok om nell' vot.

Čilin järgenduseližed pävaličendad oliba vn 2013 17. päiväl kül'mkud, ühtes kerdas (päiväiči) valitihe parlamentan ühtnijoid, prezidentad da sijaližid valdkundmehid. Kaik hö radaškanziba vs 2014 keväz'kun 11. päiväspäi. Nügüdläine prezident om Mišel' Bačelet (oti 62,16%).

Administrativiž-territorialine jagand

Kacu kirjutuz: Čilin administrativiž-territorialine jagand.

Čili jagase 15 agjaks (isp.: región), sidä kesken pälidnan agj (Santjago). Znamoitas agjoid riman luguil nimenke ühtes. Agjad alajagasoiš 54 provincijha (isp.: provincia), ned — 346 kommunha (isp.: comuna).

Eläjad

Čiliš elädas čililaižed.

Toižed sured lidnad (enamba 250 tuh. ristituid vl 2012, surembaspäi penembha): Puente Al'to, Antofagast, San Bernardo, Vinja del' Mar, Val'paraiso, Temuko, Rankagua. Vl 2012 kaik oli 48 lidnad enamba mi 50 tuhad eläjidenke.

Ižanduz

Vl 2009 Čilin päeksport oli vas'k da sen ühthesuladused (52%), kala (6%), fruktad (6%); toine eksport oli pucellüloz (5%), vin (3%), kuld (2%), toižed metallad (2%).

Valdkund tegeb mail'man vas'ken koumandest. Se om mugažo kahesanz' surtte vinan tegii mail'mas.

Homaičendad

↑ Čilin ristitišton endustuz vn 2014 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. — Cia.gov. (angl.)
↑ Antarktidan 1 250 000 km² ei mülüden, kudambid Čili tahtoib.
↑ Čilin Konstitucijan tekst (2012) Vikipurtkiš. (angl.)

Irdkosketused

Čilin prezidentan da ohjastusen oficialine sait (gob.cl). (isp.) (angl.)
ThisisChile.cl — Čilin Tazovaldkundan oficialine sait. (isp.) (angl.)
Čilin atlas Vikiaitas.

Čili Vikiaitas

	Suviamerikan valdkundad
	Suviamerikan valdkundad Argentin \| Bolivii \| Brazilii \| Čili \| Ekvador \| Gajan \| Kolumbii \| Paragvai \| Peru \| Surinam \| Urugvai \| Venesuel

[1] Čilin ristitišton endustuz vn 2014 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. — Cia.gov. (angl.)

[2] Antarktidan 1 250 000 km² ei mülüden, kudambid Čili tahtoib.

[3] Čilin Konstitucijan tekst (2012) Vikipurtkiš. (angl.)

[1]

[2]

[3]

@@ Rivi 6: / Rivi 6: @@
 | Flag text = Čilin flag
 | Pälidn = Santjago
-| Eläjiden lugu = 17,363,894<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ci.html Čilin ristitišton endustuz vl 2014 heinkus. — Mail'man faktoiden kirj (Cia.gov).] {{ref-en}}</ref>
+| Eläjiden lugu = 17,363,894<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ci.html Čilin ristitišton endustuz vn 2014 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. — ''Cia.gov''.] {{ref-en}}</ref>
 | Voz' = 2014
 | Pind = 756,950<ref>[[Antarktid]]an 1 250 000 km² ei mülüden, kudambid Čili tahtoib.</ref>
@@ Rivi 17: / Rivi 17: @@
 | Internet-domen = [[.cl]]
 | Telefonkod = +56
-| Aigvö = tal'vel [[UTC]]-4 da -6<br />kezal [[UTC]]-3 da -5
+| Aigvö = tal'vel [[UTC]]−4 da −6<br />kezal [[UTC]]−3 da −5
 }}
-'''Čili''' ([[ispanijan kel'|isp.]]: ''Chile''), täuz' oficialine nimi — '''Čilin Tazovaldkund''' ([[ispanijan kel'|isp.]] ''República de Chile''), om valdkund [[Suviamerik]]as, [[Tün' valdmeri|Tünen valdmeren]] randal. Pälidn da kaikiš suremb lidn om [[Santjago]]. Valdkundan parlamentan molembid kodid sijazihe [[Val'paraiso]]ho (port päivlaskmpolehe pälidnaspäi) tobmut decentralizuimha.
+'''Čili''' ({{lang-es|Chile}}), täuz' oficialine nimi — '''Čilin Tazovaldkund''' ({{lang-es|República de Chile}}), om valdkund [[Suviamerik]]as, [[Tün' valdmeri|Tünen valdmeren]] randal. Pälidn da kaikiš suremb lidn om [[Santjago]]. Valdkundan parlamentan molembid kodid sijadasoiš [[Val'paraiso]]-lidnas (port päivlaskmpolehe pälidnaspäi) decentralizuimha tobmut.
 == Istorii ==
-Vl 1818 uhokun 12. päiväl Čili tedoti ičeze ripmatomudes [[Ispanii|Ispanijaspäi]].
+Vn 1818 12. päiväl uhokud Čili tedištoiti ičeze ripmatomudes [[Ispanii|Ispanijaspäi]].
-Vl 1973 sügüz'kun 11. päiväl sodakukerduz oli valdkundas.
+Vl 1973 sügüz'kun 11. päiväl sodakukerduz tegihe valdkundas.
-Jäl'gmäine Konstitucii<ref>[https://en.wikisource.org/wiki/Constitution_of_Chile Čilin Konstitucijan tekst (2012) Vikipurtkiš.] {{ref-en}}</ref> om ottud kaiken rahvahan referendumal vl 1980 sügüz'kun 11. päiväl da tuli väghe paloin vl 1981 keväz'kus, [[Augusto Pinočet|Pinočetan]] aigan, täuzin — vl 1990 keväz'kun 11. päiväl. Se om väghe nügüd'-ki, voziden 1989 (referenduman jäl'ghe) da 2005 (parlamentan pätandan mödhe) znamasižiden vajehtusidenke.
+Jäl'gmäine Konstitucii<ref>[https://en.wikisource.org/wiki/Constitution_of_Chile Čilin Konstitucijan tekst (2012) Vikipurtkiš.] {{ref-en}}</ref> om ottud kaiken rahvahan referendumal vl 1980 sügüz'kun 11. päiväl da tuli väghe paloin vl 1981 keväz'kus, [[Augusto Pinočet|Pinočetan]] aigan, täuzin — vl 1990 keväz'kun 11. päiväl. Se om väghe nügüd'-ki, voziden 1989 (referenduman jäl'ghe) da 2005 (parlamentan pätandan mödhe) znamasižidenke vajehtusidenke.
 == Geografijan andmused ==
@@ Rivi 40: / Rivi 40: @@
 == Politine sistem ==
 [[Fail:Palacio de La Moneda.png|thumb|right|250px|''La Moneda''-pert'kulu om Čilin prezidentan radsija [[Santjago]]n keskuses.]]
-Čili om unitarine konstitucine [[prezidentine tazovaldkund|prezidentine]] tazovaldkund. Valdkundan da radonoigendajan tobmuden pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast 4 vodeks, ei sa tošti. Prezident paneb radsijha ohjastusen ühtnijoid, sodavägiden käsknikoid, Ülembaižen Käskuzkundan sudijoid, sur'oigenuzid verhiže maihe. Sen ližaks, prezident tob ičeze käskusid parlamentha vahvištamha.
+Čili om unitarine konstitucine [[prezidentine tazovaldkund|prezidentine]] tazovaldkund. Valdkundan da radonoigendajan tobmuden pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast nelläks vodeks, ei sa tošti. Prezident paneb radsijha ohjastusen ühtnijoid, sodavägiden käsknikoid, Ülembaižen Käskuzkundan sudijoid, sur'oigenuzid verhiže maihe. Sen ližaks, prezident tob ičeze käskusid parlamentha vahvištamha.
 Parlament om kaks'kodine Čilin Nacionaline Kongress. Üläkodi om Senat 38 ühtnijanke, kaik rahvaz valičeb heid kahesaks vodeks, Senatan pol' vajehtase päliči nelläs vodes. Alakodi om Deputatoiden Kodi 120 ezitajanke, mugažo kaik rahvaz valičeb heid, valdatusiden strok om nell' vot.
-Čilin järgenduseližed pävaličendad oliba vl 2013 kül'mkun 17. päiväl, ühtes kerdas (päiväiči) valitihe parlamentan ühtnijoid, prezidentad da sijaližid valdkundmehid. Kaik hö radaškanziba vs 2014 keväz'kun 11. päiväspäi. Nügüdläine prezident om [[Mišel' Bačelet]] (oti 62,16%).
+Čilin järgenduseližed pävaličendad oliba vn 2013 17. päiväl kül'mkud, ühtes kerdas (päiväiči) valitihe parlamentan ühtnijoid, prezidentad da sijaližid valdkundmehid. Kaik hö radaškanziba vs 2014 keväz'kun 11. päiväspäi. Nügüdläine prezident om [[Mišel' Bačelet]] (oti 62,16%).
 == Administrativiž-territorialine jagand ==
 &nbsp;&nbsp;&nbsp;''Kacu kirjutuz: [[Čilin administrativiž-territorialine jagand]].''
-Čili jagase 15 agjaha ([[ispanijan kel'|isp.]]: ''región''), sidä kesken pälidnan agj ([[Santjago]]). Znamoitas agjoid riman luguil nimenke ühtes. Agjad alajagadas 54 provincijha ([[ispanijan kel'|isp.]]: ''provincia''), ned — 346 kommunha ([[ispanijan kel'|isp.]]: ''comuna'').
+Čili jagase 15 agjaks ({{lang-es|región}}), sidä kesken pälidnan agj ([[Santjago]]). Znamoitas agjoid riman luguil nimenke ühtes. Agjad alajagasoiš 54 provincijha (isp.: ''provincia''), ned — 346 kommunha (isp.: ''comuna'').
 == Eläjad ==
@@ Rivi 65: / Rivi 65: @@
 == Irdkosketused ==
-* [http://www.gob.cl/ Čilin prezidentan da ohjastusen oficialine sait.] {{ref-es}} {{ref-en}}
+* [http://www.gob.cl/ Čilin prezidentan da ohjastusen oficialine sait (''gob.cl'').] {{ref-es}} {{ref-en}}
-* [http://www.thisischile.cl/ ThisisChile.cl — Čilin Tazovaldkundan oficialine sait.] {{ref-es}} {{ref-en}}
+* [http://www.thisischile.cl/ ''ThisisChile.cl'' — Čilin Tazovaldkundan oficialine sait.] {{ref-es}} {{ref-en}}
-* [https://commons.wikimedia.org/wiki/Atlas_of_Chile Čilin atlas Vikiaitas.]
+* [http://commons.wikimedia.org/wiki/Atlas_of_Chile Čilin atlas Vikiaitas.]
 {{Commons|Chile}}
 {{Suviamerik}}