Sur' depressii

Kogosüdäiprodukt ühtele hengele mail'man valdkundoidme Suren depressijan aigan

Sur' depressii (angl.: Great Depression) om voziden 1929−1939 mail'man ekonomine krizis.

Istorii

Depressijan terav faz oli vozil 1929−1933. Zavodihe AÜV:oiš Nju Jorkan biržan krahaspäi, leviganzi Evropan maihe AÜV:oiden torguindprotekcionizman märiden da jäl'ghižiden vastmäriden kal't.

Krizis kosketi ezikät nenid valdkundoid: AÜV (kaikiš suremb), Kanad, Sur' Britanii, Saksanma, Francii. Kuvastui tegimištoližihe lidnoihe, sauvond lopihe ani täuzin. Söndtavaroiden arvod poleniba 30−40% kacmata produktoiden valamižen maha i näl'gnikoiden kogoihe.

Krizisan süd

Mail'man ekonomižen krizisan süd:

• Keinsan teorii: sil aigal rahad oliba sidodud kuldan varoihe. Kacmata tavaroiden pästandan ližadushe progressan tagut, rahamass ližadui vaiše kuldan samižel, i defläcii (arvoiden alenduz) vei uden sauvondan tühjitusennoks, kreditoiden pördmatomudehe i bankrotnendha.
• Marksizm: kapitalizman ülätehmižen järgenduseline krizis, süvä muite.
• Maržinaline tarbhaičend akcijoiden ostmižes: voib ostta akcijoid maksarvon kümnendeses, no broker voib tarbhaita maksta velg kaks'kümnes nelläs časus vai sada bumag tagaz. Bankad ühtniba akcijoiden möndha mugažo, i niiden pol' tuli bankrotnendale.
• Ezmäine mail'man soda tuli lophu, mugažo pakitoitused-ki, rahaazjišton üläpanmine tegimištho.

Jäl'gused

Suren depressijan jäl'gused:

• AÜV:oiden bankoiden Federaline rezervsistem konfiskui kuldan varoid rahvahaspäi, järedad rahvahidenkeskeižed bankirad osttiba korporacijoid polenarvol;
• Ližakaz elonmaht — valdkundaline rahapanmine infrastrukturan objektoihe krizisan aigan, rahansijadusiden garantijan sistem, kundaližradoiden sistem, Arvokahiden bumagoiden laudkund i investicižbankoiden erigoitmine kommertižišpäi, minimaline pauk, valdkundmaksan rahasal'hes ližaduz;
• Produkcijan pästand poleni i sabusti 20. voz'sadan augotišen surut, keskklass putui gollüdehe, radotomuz ližadui 4..5 kerdha;
• Sündutandmär poleni teravas. Ristitišt mokučenus alasömižespäi;
• Radikaližiden partijoiden (kommunizm, fašizm) polenpidajiden lugu ližadui lujas, ned ottiba tobmut i veiba Surennoks sodannoks.