Turkanma

Turkanman (Turcijan) Tazovaldkund
Türkiye Cumhuriyeti
Flag;	Valdkundznam;
Pälidn	Ankar
Eläjiden lugu (2018)	81,257,239 ristitud
Pind	783,562 km²
Kel'	turkan
Valdkundan pämez'	Redžep Tajip Erdogan
Päministr	eile olmas
Religii	islam
Valüt	turkanman lir (TRY)
Internet-domen	.tr
Telefonkod	+90
Aigvö	UTC+3

Turkanma vai Turcii (turkan kelel: Türkiye [ˈtyɾcije]), täuz' oficialine form — Turkanman (Turcijan) Tazovaldkund (turk.: Türkiye Cumhuriyeti [ˈtyɾcije d͡ʒumˈhuɾijeti]), om valdkund Azijan suvipäivlaskmas, paloin Evropan suvipäivnouzmas (20 % eläjid da 3 % territorijad). Pälidn om Ankar, kaikiš suremb lidn — Stambul.

Vspäi 1952 valdkund om PAKO:n ühtnijaks. Om associacijoiš EÜ:nke vspäi 1964, kandidat ühtnemha sihe vspäi 2000.

Istorii

Valdkundan aluz om pandud tazovaldkundaks vn 1923 29. päiväl redukud Osmanan imperijan jagon satuseks.

Vl 1980 sodakukerduz tegihe valdkundas.

Valdkundan ezmäine Konstitucii (turk.: Anayasa) oli vahvištadud vl 1876. Jäl'gmäine seičemenz' lugul Konstitucii^[2]^[3] tuli väghe vn 1982 7. päiväl kül'mkud sodaohjastusen aigan, om olmas äiluguižidenke möhembaižidenke vajehtusidenke.

Geografijan andmused

Turkanma otab Anatolijan pol'sart da paloin Armeništ mägištod.

Turkanma om mavaldkundröunoiš Grekanmanke (röunan piduz — 192 km) da Bolgarijanke (223 km) päivlaskmas, Gruzijanke (273 km), Armenijanke (311 km), Azerbaidžananke (17 km) da Irananke (534 km) päivnouzmas, Irakanke (367 km) da Sirijanke (899 km) suves. Ühthine röunoiden piduz om 2816 km. Valdkundan pohjoižed randad lainištab Mustmeri, suvižed randad — Keskmeri, päivlaskmaižed randad — Egeine meri da Mramormeri. Ühthine randanpird — 7200 km.

Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Ararat-mägi (5166 m).

Londuseližed pävarad oma kivihil', metallad (raudkivend, vas'k, kuld, hrom, magnii, artut', barii, stroncii), antimonii, bor; toižed varad — mramor, mouckivi, perlit, korund, jartal', saved, väghine mahuz, gidroenergii.

Politine sistem

Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (turk.: Cumhurbaşkanı). Parlament änestab prezidentan kandidatoid, sid' kaik rahvaz valičeb prezidentad seičemeks vodeks, ühten kahtenden strokun om voimuz. Parlament-žo valičeb ohjastusen (turk.: Bakanlar Kurulu) ministrid ičeze ühtnijoišpäi. Vl 2018 päministran (turk.: Başbakan) radnikuz om tühjitadud vn 2017 referenduman rezul'tataks. Ohjastuz om radonoigendajan tobmuden pämehišt.

Parlament om üks'kodine Sur' Nacionaline Suim (turk.: Türkiye Büyük Millet Meclisi — TBMM) vai muite Suim (Medžlis) (turk.: Meclis) 550 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Partijoiden äniden barjer om kümne procentad putumha parlamentha.

Valitihe prezidentad kaikel rahvahal ezmäižen kerdan valdkundan istorijas vn 2014 10. päiväl elokud, edel sidä parlament valičeli händast. Prezidentan edelstrokuižed i parlamentan järgeližed valičendad oliba vn 2018 24. päiväl kezakud. Nügüdläine prezident om Redžep Tajip Erdogan vn 2014 elokun 28. päiväspäi (sai 51,79 %, vl 2018 — 52,59 %), edel necidä radnikust radoi päministran vspäi 2003.

Administrativiž-territorialine jagand

Kacu kirjutuz: Turkanman administrativiž-territorialine jagand.

Turkanma jagase kahesakümneks ühteks agjaks (üks'lugu turk.: il). Agjad alajagasoiš 957 rajonaks (üks'lugu turk.: ilçe, vl 2013). Äjad rajonad alajagasoiš lidn- da küläkundoikš (üks'lugu turk.: belediye). Lidnad kogotas fartaloišpäi (üks'lugu turk.: mahalle).

Ühtenzoittas mugažo valdkundan agjoid seičemehe statistižhe regionha.

Eläjad

Turkanmas elädas turkad (70..75 %), kurdlaižed (19 %) da toižed rahvahad (7..12 % vl 2016). Vl 2013 valdkundan eläjiden lugu oli 76,667,864 ristitud^[4]. Kaikiš suremb valdkundan ristitišt om nügüd'.

Uskondan mödhe: islamanuskojad — 99,8 % (sunnitad tobjimalaz), toižed uskojad i religijatomad — 0,2 % (hristanuskojad i judaistad päpaloin).

Turkanman kuz' lidnad-millionerad (vl 2012^[5], surembaspäi penembha) oma: Stambul, Ankar, Izmir, Burs, Adan, Gaziantep. Lidnalaižiden pala om 76,1 % (2020).

Ižanduz

Turkanma om šingotadud valdkund, mülütadas «uded industrialižed mad»-gruppha. Ižandusen päsarakod oma mašinansauvomine i avtosauvomine, turizm, tekstiline, elektrotehnine, sauvond, laivansauvomine, kaivuztegimišt (raudan, vas'ken, kivivoin i boran samine), raudan metallurgii, sömtegimišt, produkcijan sodakaičendan täht tehmine, puvillan kazvatuz.

Kogosüdäiproduktan palad (vn 2017 andmused): maižanduz 6,8 %, tegimišt 32,3 %, holitišiden sfer 60,7 %. Radnikoiden järgenduz sarakoidme vl 2021: maižanduz 16,7 %, tegimišt 27,1 %, holitišiden sfer 56,2 %.

Valdkundan päeksport om erazvuiččed sobad (läz 20 %), elektromašiništ da koditehnik (läz 15 %), avtod da jüguavtod dai niiden varapalad (11 %), raud da teraz (7 %); toine eksport — söndtavarad (5 %), kivivoi (3 %), kuld (2 %), šinad (1 %), cement (1 %). Importan tavarad oma mašinansauvomižen produkcii, transportmašiništ, pol'fabrikatad, poltuz, himižed substancijad. Irdpol'žen torguindan päižed partnörad (2024) oma EÜ:n valdkundad (Turkanman eksportan 41,5 % i importan 32,1 %, Saksanma, Francii i Italii päpaloin), Venäma (eksportan 5,0 % i importan 12,8 %), Kitai (importan 13,1 %), Amerikan Ühtenzoittud Valdkundad (eksportan 6,2 % i importan 4,7 %), Sur' Britanii (eksportan 5,8 %), Irak (eksportan 3,3 %), Šveicarii (importan 3,2 %).

Homaičendad

Irdkosketused

Tobmuz

Turkan Tazovaldkundan prezidentan oficialine sait (tccb.gov.tr). (turk.) (angl.)
Turkan Tazovaldkundan parlamentan oficialine sait (tbmm.gov.tr). (turk.) (angl.) (fr.) (kazah.) (saks.) (arab.) (isp.) (kit.) (ven.)

Ühthine informacii valdkundas

Turkanman statistikan institut (tuik.gov.tr). (turk.) (angl.)
Turkanman turizman oficialine portal (goturkey.com). (turk.) (angl.)
Venäman sur'oigenduzkund Turkanmas (turkey.mid.ru). (ven.) (turk.) (angl.)

Turkanma Vikiaitas

	Evropan valdkundad
	Evropan valdkundad Alamad \| Albanii \| Andorr \| Armenii¹ \| Azerbaidžan¹ \| Avstrii \| Bel'gii \| Bolgarii \| Bosnii da Gercegovin \| Čehanma \| Danii \| Estinma \| Francii \| Grekanma \| Gruzii¹ \| Horvatii \| Irlandii \| Islandii \| Ispanii \| Italii \| Kazahstan¹ \| Kipr¹ \| Latvii \| Lihtenštein \| Litvanma \| Lüksemburg \| Mad'jaranma \| Mal't \| Moldov \| Monako \| Mustmägi \| Norvegii \| Pohjoižmakedonii \| Pol'šanma \| Portugalii \| Ročinma \| Romanii \| San Marino \| Saksanma \| Serbii \| Slovakii \| Slovenii \| Suomenma \| Sur' Britanii \| Šveicarii \| Turkanma¹ \| Ukrain \| Vatikan \| Vaugedvenäma \| Venäma¹
	¹ Om Azijas mugažo.

	Azijan valdkundad
	Azijan valdkundad Afganistan \| Araban Ühtenzoittud Emiratad (AÜE) \| Armenii \| Azerbaidžan¹ \| Bahrein \| Bangladeš \| Brunei \| Butan \| Egipt² \| Filippinad \| Gruzii¹ \| Indii \| Indonezii³ \| Irak \| Iran \| Izrail' \| Japonii \| Jemen² \| Jordanii \| Kambodž \| Kazahstan¹ \| Katar \| Kipr¹ \| Kirgizstan \| Kitai \| Korejan Rahvahaliž-Demokratine Tazovaldkund \| Korejan Tazovaldkund \| Kuveit \| Laos \| Livan \| Malaizii \| Mal'divan Sared \| Mjanmar \| Mongolii \| Nepal \| Oman \| Pakistan \| Päivnouzmaine Timor \| Saudan Arabii \| Singapur \| Sirii \| Šrilank \| Tadžikistan \| Tailand \| Turkanma¹ \| Turkmenistan \| Uzbekistan \| Venäma¹ \| Vjetnam
	¹ Om Evropas mugažo. ² Om Afrikas mugažo. ³ Om Valdmerimaiš mugažo.

[1] Turkanman ristitišton lugu vn 2018 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. — Cia.gov. (angl.)

[2] Turkanman Konstitucijan tekst vl 2001 Vikipurtkiš. (angl.)

[3] Turkanman Konstitucijan tekst constituteproject.org-saital. (angl.)

[4] Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2013. — Türkiye İstatistik Kurumu (Turkanman statistikan institut, tuik.gov.tr). (turk.)

[5] Turkanma: järedad lidnad vozil 1990, 2000, 2007, 2012. — World-gazetteer.com archive.is-saital. (angl.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]