Kacu tekst Egipt

{{1000}}{{A10000}}
{{Valdkund
| Nimi = Egiptan Arabine Tazovaldkund<br />جمهورية مصر العربية<br /><small>''(Džumhurijat Misr Al Arabija)''</small>
| Valdkundznam = Coat of arms of Egypt.svg
| Flag = Flag of Egypt.svg
| Valdkundznam text = Egiptan valdkundznam
| Flag text = Egiptan flag
| Pälidn = Kair
| Eläjiden lugu = 99,413,317<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/eg.html Egiptan ristitišton lugun endustuz vn 2018 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. — ''Cia.gov''.] {{ref-en}}</ref>
| Voz' = 2018
| Pind = 1,001,450
| Kart = Egypt in its region (undisputed).svg
| Kel' = [[araban kel'|araban]]
| Valdkundan pämez' = [[As Sisi Abdul Fattah Halil|Abdul Fattah Halil As Sisi]]
| Päministr = [[Madbuli Mustafa|Mustafa Madbuli]]
| Religii = [[islam]]
| Valüt = [[egiptan funt]] (EGP)
| Internet-domen = [[.eg]]
| Telefonkod = +20
| Aigvö = [[UTC]]+2
}}
'''Egipt''' ({{lang-ar|مصر}} ''Misr'', sijaline masri-pagin ''Masr'', {{lang-cop|Ⲭⲏⲙⲓ}} [kʰēmi]), oficialižikš — '''Egiptan Arabine Tazovaldkund''' ({{lang-ar| جمهورية مصر العربية}} ''Džumhurijat Misr Al Arabija''), om valdkund [[Pohjoine Afrik|Pohjoižen Afrikan]] päivnouzmas. Mugažo [[Azii|azijalaine]] [[Sinai (pol'sar')|Sinai-pol'sar']] mülüb sihe. Sen päine da kaikiš suremb lidn om [[Kair]].

Egipt om Afrikan koumanz' valdkund ičeze ristitišton lugun mödhe ([[Nigerii|Nigerijan]] i [[Efiopii|Efiopijan]] jäl'ghe).

== Istorii ==
Egipt om üks' kaikiš amuižembiš valdkundoišpäi mail'mas, šingotihe vodespäi 3150 edel m.e. kuti [[Amuine Egipt]]. [[Amuine Grekanma|Grekalaine]] Ptolemein dinastii ohjasti Egiptan mail vll 305−30 EME. Oli [[Rimalaine imperii|Amuižen Riman]] palaks vll 30 e.m.e. — 395 m.e.. Mülüi [[Vizantii|Vizantijan imperijha]] vll 395−645. Vll 645−1171 Egipt oli [[Araban halifat]]an mülündas i eli arabizacijas läbi. Vll 1517−1914 [[Osmanan imperii|Ottomanan imperijan]] ''paša:d'' ohjastihe Egiptal.

Vn 1922 28. päiväl uhokud Egipt tedištoiti ičeze ripmatomudes [[Britanine imperii|Britanižes imperijaspäi]]. Vll 1958−1961 ühthine valdkund oli [[Sirii|Sirijanke]] — Ühtenzoittud Araban Tazovaldkund.

Vn 2013 3. päiväl heinkud sodakukerduz tegihe Egiptas.

Valdkundan ezmäine Konstitucii ({{lang-ar|دستور}} ''Dustur'') oli olmas vspäi 1923. Jäl'gmäine Konstitucii<ref>[http://www.constituteproject.org/ontology/Egypt?lang=en Egiptan Konstitucijan tekst ''constituteproject.org''-saital.] {{ref-en}}</ref> om üks'toštkümnenz' lugul ripmatomuden samižen jäl'ghe, vn 2012 päkäskusen revizii i om vahvištadud kaiken rahvahan referendumal vn 2014 14.-15. päivil vilukud, sen vn 2019 versii om väges.

== Geografijan andmused ==
[[Fail:Egypt Topography.png|thumb|left|250px|Egiptan topografine kart.]]
Valdkund röunatab [[Izrail'|Izrailinke]] (röunan piduz — 208 km) da [[Palestin]]anke (sen [[Gazan Sektor]]anke) (13 km)pohjoižpäivnouzmas, [[Sudan]]anke suves (1276 km), [[Livii|Livijanke]] päivlaskmas (1115 km). Ühthine röunoiden piduz om 2612 km.

Egiptan pohjoižed randad lainištab [[Keskmeri]], päivnouzmaižed randad — [[Rusked meri]] (siš om meriröunoid [[Iordanii|Iordanijanke]] da [[Saudan Arabii|Saudan Arabijanke]]). Kaik randanpird om 2450 km pitte. Molembad mered ühtenzoittas ratud [[Suecan kanal]]al. Se om mail'man kaikiš järedamb ratud kanal, om olmas vspäi 1869.

Egipt om letkesižiden rahvahatomiden maiden valdkund, ned ottas 96% territorijad. [[Nil]]-jogi jokseb kaiken valdkundan kal't suvespäi pohjoižhe. Nilan alangišt da del't levinedas valdkundan territorijan 4 procental, ani kaik ristitišt eläb siš. Kaikiš korktemb čokkoim om [[Katerin (mägi)|Pühän Ekaterinan mägi]] ([[Sinai (pol'sar')|Sinaiš]]), 2629 m meren pindan päl. Kaikiš alahaižemb čokkoim om Kattar-alang, 133 metrad meren pindan al.

Londuseližed pävarad — [[kivivoi]], [[londuseline gaz]], [[fosfatad]], [[metall]]ad ([[raud|raudkivend]], [[hahktin]], [[cink]], [[marganc]], harvad mametallad), toižed varad — [[sauvondgips]], [[azbest]], [[tal'k]], [[keitandsol]].

== Tobmuz ==
[[Fail:GD-EG-Caire-Abedin003.JPG|thumb|right|250px|''Abdin-pert'kulu'' om Egiptan prezidentan radsija da üks' sijadusišpäi [[Kair]]as.]]
Ohjandusen form om unitarine [[segoitadud tazovaldkund|prezidentiž-parlamentine]] tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident ({{lang-ar|رئيس}} ''Rajijs''), kaik rahvaz valičeb händast. Prezidentan valdatusiden strok om nell' vot i om oiktust valitas tošti. Prezident paneb päministrad radsijha.

Parlament om üks'kodine, no edel 2014 vot kaks'kodine Nacionaline suim oli olmas üläkodinke (Šura-nevondkund, arab. ''Medžlis Aš Šura'', mülüti 264 ezitajad) i alakodinke (Rahvahan suim, kogoni 518 ristituspäi), pästtihe parlamentad radmaspäi vn 2013 5. päiväl heinkud sodakukerdusen rezul'tataks. Nügüd' parlament om Ezitajiden Suim ({{lang-ar|مجلس النواب}} ''Medžlis Al Nuvab'') 596 ühtnijanke, rahvaz valičeb heid videks vodeks, prezident paneb radsijha 28 ühtnijad.

Prezidentan järgvaličendad mäniba vn 2018 26.-28. päivil keväz'kud. [[Abdul Fattah Halil As Sisi]] sai valičendoil 97,08% änid (vl 2014 — 96,91%) da radab prezidentan vs 2014 kezakun 8. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten. Parlamentan alakodin ühtnijoiden valičendad uden konstitucijan mödhe oliba vn 2015 2. päiväl tal'vkud. [[Mustafa Madbuli]] om pandud päministran radsijha da radab vs 2018 kezakun 14. päiväspäi.

== Administrativiž-territorialine jagand ==
&nbsp;&nbsp;&nbsp;''Kacu kirjutuz: [[Egiptan administrativiž-territorialine jagand]].''

Administrativiž-territorialižikš Egipt jagase 27 agjaks (vai ''[[muhafaz|muhafaz:aks]]'')<ref>[http://www.capmas.gov.eg/pdf/Egypt%20In%20Figures/Tables/1-%20%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%83%D8%A7%D9%86/13.pdf Egiptan muhafazoiden pind da ristitišt (2011, 1. heinku). — ''Capmas.gov.eg''.]</ref>. Vl 2013 muhafazad alajagasoiš 351 municipalitetaks, sidä kesken 177 kism:ad (lidnrajonad), 162 markaz:ad (külärajonad), 9 ut lidnad i 3 territorijad policijan ohjandusen al. Sen ližaks, om territorijoid municipalitetoita 20 agjas 27:späi.

== Eläjad ==
Vl 2014 valdkundan eläjiden lugu oli 86 895 099 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.

Rahvahad (2006): [[egiptalaižed]] — 99,7%, toižed rahvahad — 0,3%.

Uskojiden mülükund (vn 1994 rahvahanlugemižen mödhe): 90% — [[islam|islamanuskojad]], 9% — [[hristanuskond|koptalaižed hristanuskojad]], toižed [[hristanuskond|hristanuskojad]] — 1%.<ref>[http://books.google.com/?id=xrGL7o69KBIC&pg=PA145&lpg=PA145&dq=coptic+orthodox Betty Jane Bailey. ''Who are the Christians in the Middle East?''] ISBN 978-0-8028-1020-5.</ref>

Egiptan järedad lidnad (enamba 500 tuh. ristituid vl 2012, surembaspäi penembha): [[Kair]], [[Aleksandrii]], [[Giz]], [[Šubr El' Heim]], [[Port Said]], [[Suec]]. Lidnalaižiden pala om 42,8% (2020).

== Rahvahanižanduz ==
Egiptan päeksport om [[kivivoi]] (22%), [[söndtavarad]] ([[frukt]]ad, [[vinmarj]], [[ris]], [[kartohk]], [[sahar (produkt)|sahar]], [[sagud]] — kaik läz 15%), [[londuseline gaz]] (11%), [[metall]]ad ([[raud]], [[vas'k]], [[alüminii]] — läz 10%), [[sobad]] da [[kour]]ad dai [[puvill]] (10%), himižen tegimišton produkcii (10%), toine eksport — [[optine kabel']], [[tualetbumag]].

[[Turizm]] om valdkundan znamasine sarak.

== Praznikad ==
Nened valdkundaližed praznikad oma lebupäivikš Egiptas.

{|class="wikitable" style="text-align: left"
|+ Egiptan praznikad-lebupäiväd
|- bgcolor="#efefef"
! |Kunpäiv
! |Vepsän nimi
! |Sijaline nimi
! |Kommentarijad
|----
| [[7. viluku]]
| [[Raštvad]]
| عيد الميلاد المجيد <br/>''eid almilad almadžid''
| Praznuitas Sündun Raštvoid koptan kalendarin mödhe
|----
| [[25. viluku]]
| [[Vn 2011 Egiptan revolücijan päiv]] i [[Rahvahaline policijan päiv (Egipt)]]
| عيد ثورة 25 يناير <br/>i عيد الشرطة <br/>''eid tavrat 25 janajir'' i ''eid alšurta''
| Oigetas protestoiden augotišt [[Hosni Mubarak]]an 30-vottušt ohjastust vaste. Policijan oficeroiden borcuindan voz'päiv Suren Britanijan tobmut vaste kolonialižen eran lopus vl 1952
|----
| sulaku / semendku, ezmärg ortodoksižen [[Äipäiv]]än jäl'ghe
| [[Šam En-Nassim]]
| شم النسيم <br/>''šuma alnasim''
| 2019: 29. sulakud, 2020: 20. sulakud
|----
| [[25. sulaku]]
| [[Sinain päzutandan päiv]]
| عيد تحرير سيناء <br/>''eid tahrir saina'''
| Oigetas Izrailin sodavägiden lähtendad Sinai-pol'sarespäi vl 1982
|----
| [[1. semendku]]
| [[Keväden i radon päiv|Radon päiv]]
| عيد العمال <br/>''eid aleummal''
| 
|----
| semendku / sulaku (lähižil vozil)
| [[Uraza-bairam|Id al'-Fitr]]
| عيد الفطر المبارك <br/>''eid alfatar almubarak''
| Ramadan-kun pühän lopindan oigenduz 1. päiväl šavval'-kud, 3 päiväd hätkte. 2019: 4. vai 5. kezakud, 2020: 24. semendkud (varastadas)
|----
| [[30. kezaku]]
| 30. kezakun päiv
| عيد ثورة 30 يونيو <br/>''eid tavrat 30 juniu''
| Vn 2013 kezakun Egiptan protestoiden muštoks
|----
| [[23. heinku]]
| [[Revolücijan päiv (Egipt)]]
| عيد ثورة 23 يوليو <br/>''eid tavrat 23 juliu''
| Oigetas vn 1952 Egiptan revolücijad, mitte vei ripmatomuden tedištoitandannoks
|----
| heinku / kezaku (lähižil vozil)
| [[Kurban-bairam|Id al'-Adha]]
| عيد الأضحى المبارك <br/>''eid aladha almubarak''
| Andaks tomižen pühänikan oigenduz [[hadž]]an (pühämatkan Mekkhasai) lopindan jäl'ghe 10.-13. päivil zil'-hidža-kud, 4 päiväd hätkte. Znamoitas 70 päiväs päliči Id al'-Fitr-pühänikan jäl'ghe. 2019: 11/12. elokud, 2020: 30/31. heinkud, 2021: 20. heinkud
|----
| eloku / heinku (lähižil vozil)
| [[Islaman Uz' Voz']]
| عيد رأس السنة الهجرية <br/>''eid ras alsanat alhidžaria''
| 2019: 1. sügüz'kud (1441nz' voz'), 2020: 20. elokud (1442. voz'). Islaman voz' om 10..12 päiväd lühüdamb mi hristanuskondan voz'
|----
| [[6. reduku]]
| Azektud vägiden päiv
| عيد القوات المسلحة <br/>''eid alkuvvat almusalaha''
| Znamoitas [[Suecan kanal]]an forsiruindad Egiptan armijal vn 1973 redukus
|----
| reduku / sügüz'ku (lähižil vozil)
| [[Mavlid]]
| المولد النبوي الشريف <br/>''almuld alnubaviu alšarif''
| [[Muhammed]]-endustajan sündundpäiv sunnitoiden lugustusiden mödhe. 2019: 10. kül'mkud
|+
|}

== Homaičendad ==
<references />

== Irdkosketused ==
;Tobmuz
* [http://www.eip.gov.eg/ Egiptan valdkundaline informacine sait (''eip.gov.eg'').] {{ref-ar}} {{ref-en}}
* [http://www.parliament.gov.eg/ Egiptan parlamentan oficialine sait (''parliament.gov.eg'').] {{ref-ar}}
* [http://www.egypt.gov.eg/english/ Egiptan ohjastusen holitišiden sait (''egypt.gov.eg'').] {{ref-en}} {{ref-ar}}
* [http://www.idsc.gov.eg/ Egiptine informacijan da pätandoiden kaimandan keskuz (''idsc.gov.eg'').] {{ref-ar}} {{ref-en}}
* [http://www.sis.gov.eg/ Egiptan valdkundaližed informacižed holitišed (''sis.gov.eg'').] {{ref-ar}} {{ref-en}} {{ref-fr}} {{ref-es}} {{ref-zh}}

;Ühthine informacii valdkundas
* [http://commons.wikimedia.org/wiki/Atlas_of_Egypt Egiptan atlas Vikiaitas.]
{{Commons|Egypt}}

{{Afrik}}
{{Azii}}

[[Kategorii:Egipt| ]]