Kacu tekst Irkutsk

{{Eländpunkt
 | Nimi = Irkutsk<br />Иркутск
 | Lidnanznam = Coat of Arms of Irkutsk.svg
 | Flag = Flag of Irkutsk (Irkutsk oblast).svg
 | Lidnanznam text = Irkutskan lidnanznam
 | Flag text = Irkutskan flag
 | Valdkund = Venäma
 | Eläjiden lugu = 611,215
 | Voz' = 2023
 | Pind = 277
 | Fail = Irkutsk Collage.png
 | Pämez' = Ruslan Bolotov<br/>(semendku 2020—)
 | Telefonkod = +7-3952-xxx-xxx
 | Avtokod = 38. 85. 138
 | Aigvö = [[UTC]]+8 ([[MSK]]+5)
}}
[[Fail:IKT all districts.png|thumb|left|250px|Irkutskan administrativižed ümbrikod:<br />
1 — Oigedrandaline ümbrik<br />
2 — Oktäbrin ümbrik<br />
3 — Sverdlovskii-ümbrik<br />
4 — Leninan ümbrik]]
'''Irkutsk''' ({{lang-ru|Ирку́тск}}, {{lang-bua|Эрхүү}}) om [[Venäma]]n lidn da lidnümbrik [[Sibir'|Sibirin]] suves. Se om [[Irkutskan agj]]an pälidn da kaikiš suremb lidn, [[Irkutskan rajon]]an administrativine keskuz mugažo (ei mülü rajonha). Järed regionaline opendusen keskuz.

== Istorii ==
Eländpunktan aluz om pandud vl 1661 kuti ''Jandašan lidnuz'' ({{lang-ru|Яндашский острог}}) ruhtinasen-tuvalaižen nimen mödhe, möhemba ''Irkutskan lidnuz'' (ven. ''Иркутский острог'') jogen mödhe. Sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke vl 1686. Järedad lämoipalod oliba lidnas vodel 1716, i 1879 — udessündutihe lidnad kümne vot.

Irkutsk šingotase aviasauvomižel, kaivuzmašiništon tegimel, sidotehnikan pästandal, sauvondmaterialiden tehmižel (raudbeton, keramižed tegesed), sömtegimištol (voirazvkombinat, lihakompanii, maidtegim, leibtegim, konditerine fabrik, [[olud]]en pästand), turizmal i torguindal. Hilen i kivivoin samižen, gidroenerijan kompanijan i Päivnouzmaižsibirižen raudten päfaterad sijadasoiš lidnas.

== Geografijan andmused ==
Lidn sijadase [[Angar (jogi)|Angar]]-jogen molembil randoil [[Irkut (jogi)|Irkut]]-jogensun sijas, Angar-jogi läbitab lidnad suvipäivnouzmaspäi lodeheze. Lidnan keskuz seižub 440 m ü.m.t. korktusel. Matkad [[Baikal]]an randalesai om 66 km päivnouzmha. Lähembaižed [[Angarsk]]- (lodeheze) i [[Šelehov (lidn)|Šelehov]]- (suvipäivlaskmha) lidnad mülüdas Irkutskan aglomeracijha.

Klimat om terav kontinentaline. Voden keskmäine lämuz om +1,4 C°, kezakun-elokun +16..+19 C°, tal'vkun-uhokun −14..−18 C°. Ekstremumad oma −49,7 C° i +37,2 C°. Paneb sadegid 477 mm vodes, enamba heinkus-elokus (96..107 mm kus), vähemba vilukus-keväz'kus (9..14 mm kus). Mahusen kül'mandan normativine süvüz om 3..3,5 metrad.

Irkutsk jagase nelläks administrativižeks ümbrikoks, ičeze administracijoidenke. Jagand koumeks ümbrikoks (Oigedrandaline, Hurarandaline i Keskuzümbrik) om vaiše planoiš vspäi 2015. Lidn om lidnümbrikon üks'jäižeks eländpunktaks.

== Eläjad ==
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 587 891 ristitud. Kaik 623 736 eläjad oli lidnas vl 2017. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 641 tuhad eläjid vl 1991. Irkutsk om lidnaglomeracijan keskuz 1,1 mln eläjidenke (kaks' videndest agjan ristitištos vl 2016).

Rahvahad (enamba 0,4 % vl 2010): [[venälaižed]] — 85,3 %, [[burätalaižed]] — 2,2 %, [[ukrainalaižed]] — 1,0 %, [[totarlaižed]] — 0,7 %, [[azerbaidžanlaižed]] — 0,4 %, [[kirgizlaižed]] — 0,4 %, [[armenijalaižed]] — 0,4 %, toižed rahvahad — 2,6 %, rahvahuden ozutandata — 7,0 %.

Kaik 11 tehnikumad, 12 kolledžad, teatran škol i olimpižen rezervan škol, kuz' sijališt universitetad ratas lidnas, i toižiden lidnoiden (Moskv, Novosibirsk) üläopendusen aluzkundoiden läz kümned filialad. Lidnan üläopenikoiden ühthine lugu oli 120 tuhad ristituid vl 2011. Universitetad oma Irkutskan valdkundaline, nacionaline tehnine<ref>[http://istu.edu/ Irkutskan nacionaližen tehnižen tedoiduzuniversitetan sait (''istu.edu'').] {{ref-ru}} {{ref-en}}</ref> (alusenpanend 1930 kut kaivuzinstitut, 15,3 tuh. üläopenikoid vl 2021), valdkundaližed medicinine, agrarine i teühtenzoitusen, Baikalan valdkundaline universitet.

Lidnan edeline pämez' om Dmitrii Berdnikov (keväz'ku 2015 — keväz'ku 2020).

== Transport ==
Avtobusad, tramvaid, trolleibusad, maršruttaksid i taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Kaik koume sildad i te GES:an padoseinädme ühtenzoittas Angaran randoid.

Rahvahidenkeskeine soda- da civiline Irkutsk-lendimport<ref>[http://iktport.ru/ Irkutsk-lendimportan sait (''iktport.ru'').] {{ref-ru}} {{ref-en}}</ref> ('' IKT / UIII / ИКТ'', 2,4 mln passažiroid vl 2019) sijadase vides kilometras lidnan keskusespäi sen röunal. Tehtas reisid Venäman järedoihe lidnoihe, Päivnouzmaižen i Suvipäivnouzmaižen Azijan maihe.

== Galerei ==
<gallery mode="packed" heights="125px">
Administration of Irkutsk.jpg|Lidnan Duman i administracijan sauvuz (2011)
Бывший банк ссср (иркутское отделение).JPG|[[Venäman Keskuzbank]]an Irkutskan palakund (2013)
Казанская церковь улица Баррикад, 34 фасад.jpg|Jumalanmaman Kazanin jumalaižen päjumalanpert' (ortodoksine hristanuskond), vn 2018 nägu
Здание ИАЗ.JPG|Irkutskan aviategimen tulend vl 2015
Vost.-Sib. zh.d.jpg|Päivnouzmaižsibirižen raudten päfater vl 2006
Airbus A319-114, S7 - Siberia Airlines AN1620328.jpg|Lidnan ühthine nägu vl 2008
Irkutsk State University 2019-08.jpg|Irkutskan valdkundaližen universitetan üks' korpusoišpäi (2019)
Art museum.JPG|Irkutskan agjan čomamahtoine muzei V. Sukačovan nimed (2010)
Иркутск, Ангара.jpg|''Irkutsk-Passažirskii''-päraudtestancijan kompleks Angaran randal vl 2016
Irkutsk airport terminal and apron.jpg|''Irkutsk''-lendimportan tatanmaižiden jonoiden terminal vl 2019
</gallery>

== Tetabad sündnuded ==
* [[Turčaninov Pötr|Pötr Turčaninov]] (1932−2009) — oli venälaine mez', Nevondkundaližen Ühtištusen i Venäman voimujupirdai da grafikanpirdai.

== Homaičendad ==
<references />

== Irdkosketused ==
* [http://admirk.ru/ Irkutsk-lidnan tobmuden portal (''admirk.ru'').] {{ref-ru}}
{{Commons|Иркутск}}

{{Irkutskan agjan lidnad}}
{{Venälaižen Federacijan subjektoiden pälidnad}}

[[Kategorii:Irkutsk| ]]
[[Kategorii:Irkutskan agjan lidnad|*]]
[[Kategorii:Venäman lidnad]]
[[Kategorii:Eländpunktad kirjamišton mödhe]]
[[Kategorii:Irkutskan agjan lidnümbrikod]]
[[Kategorii:Irkutskan agj|*]]
[[Kategorii:Irkutskan rajon|*]]