Kacu tekst Kazahstan

{{10000}}{{A10000}}
{{Valdkund
| Nimi = Kazahstanan Tazovaldkund<br />Қазақстан Республикасы <small>(kaz.)</small><br />Республика Казахстан <small>(ven.)</small>
| Valdkundznam = Coat of arms of Kazakhstan.svg
| Flag = Flag of Kazakhstan.svg
| Valdkundznam text = Kazahstanan valdkundznam
| Flag text = Kazahstanan flag
| Pälidn = Astan
| Eläjiden lugu = 18,744,548<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html Kazahstanan Tazovaldkundan ristitišton endustuz vn 2018 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. — ''Cia.gov''.] {{ref-kz}}</ref>
| Voz' = 2018
| Pind = 2,724,902<ref>[http://www.auzr.kz/ru/lands/835-2012-02-28-04-58-17 Kazahstanan pind (vn 2011 kül'mkun 1. päivän andmused). — Kazahstanan Tazovaldkundan maresursoiden ohjandusen agentuz (''auzr.kz'').] {{ref-ru}}</ref>
| Kart = Kazakhstan in its region.svg
| Kel' = [[kazahan kel'|kazahan]], [[venäkel']]
| Valdkundan pämez' = [[Tokaev Kasim-Žomart|Kasim-Žomart Tokaev]]
| Päministr = [[Mamin Askar|Askar Mamin]]
| Religii = [[islam]], [[hristanuskond]]
| Valüt = [[kazahstanan tenge]] (KZT)
| Internet-domen = [[.kz]]. [[.қаз]]
| Telefonkod = +76. +77
| Aigvö = [[UTC]]+5..+6
}}
'''Kazahstan''' ({{lang-kz|Қазақстан}} [qɑzɑqˈstɑn], {{lang-ru|Казахстан}}), täuz' oficialine nimi — '''Kazahstanan Tazovaldkund''' ({{lang-kz|Қазақстан Республикасы}}, {{lang-ru|Республика Казахстан}}), om valdmererandatoi valdkund [[Azii|Azijas]] da [[Evrop]]as paloin. Pälidn om [[Astan]].

Kazahstanan pind om 2 724 902 km² (ühesanz' sija mail'mas).

== Keled ==
Üks'jäine valdkundaline kel' om [[kazahan kel']]. [[Venäkel']] om oficialiženke statusanke kaiked valdkundadme.

== Istorii ==
Vn 1991 16. päiväl tal'vkud Kazahstan tedištoiti ičeze ripmatomudes [[Nevondkundaline Ühtištuz|NSTÜ:späi]]. Ühesas päiväs päliči, 25. päiväl, ripmatomuz kändihe täudeks.

Valdkundan edeližed Konstitucijad ({{lang-kz|Конституциясы}}) oliba vahvištadud vll 1926 (kuti [[Venäman NFST|Venäman NFST:n]] pala), 1937, 1978 i 1993. Nügüdläine videnz' lugul Konstitucii<ref>[http://en.wikisource.org/wiki/The_Constitution_of_the_Republic_of_Kazakhstan Kazahstanan Konstitucijan tekst Vikipurtkiš.] {{ref-en}}</ref><ref>[http://www.constituteproject.org/ontology/Kazakhstan?lang=en Kazahstanan Konstitucijan tekst ''constituteproject.org''-saital.] {{ref-en}}</ref> om ottud kaiken rahvahan referendumal vn 1995 30. päiväl elokud. Se om väges voziden 1998, 2007, 2011, 2017 da 2019 znamasižidenke vajehtusidenke.

== Geografijan andmused ==
[[Fail:Kazakhstan World Wind blank.png|thumb|left|250px|Kazahstanan fotokuva kaimdajaspäi]]
Kazahstanal om mavaldkundröunoid [[Venäma]]nke päivlaskmas da pohjoižes (röunoiden piduz om 7644 km), [[Kitai]]nke päivnouzmas (1765 km), [[Kirgizstan]]anke (1212 km), [[Uzbekistan]]anke (2330 km) da [[Turkmenistan]]anke (413 km) suves. Ühthine maröunoiden piduz om 13364 km. Kazahstanan päivlaskmaižed randad lainištab [[Kaspijan meri]] (randanpird — 1894 km), suvipäivlaskmas om kuidahtanu [[Aralmeri]] (kaks' vezištod, randanpird — 1070 km). Kazahstan om valdmererandatoi valdkund, kaikiš suremb mugoine mail'mas.

Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om [[Han Tengri]]-mägenoc (6995 m).

Londuseližed varad oma [[kivivoi]], [[londuseline gaz]], [[kivihil']], [[metall]]ad ([[raud|raudkivend]], [[vas'k]], [[alüminii|boksitad]], [[kuld]], [[cink]], [[hahktin]], [[marganc]], [[hrom]], [[nikel']], [[kobal't (himine element)|kobal't]], [[molibden]], [[uran (himine element)|uran]]).

== Politine sistem ==
[[Fail:Assembly of the Parliament of the Republic of Kazakhstan logo.svg|thumb|right|250px|Kazahstanan parlamentan logotip [[Astan]]as (2022)]]
Ohjandusen form om unitarine [[prezidentiž-parlamentine tazovaldkund|segoitadud]] tazovaldkund dominiruijanke partijanke. Valdkundan pämez' om prezident ({{lang-kz|Қазақстан Республикасының Президенті}}), kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, kahtenden strokun voimuz om (päiči ezmäižes prezidentas). Prezident om sodavägiden päkäsknik, valičeb päministrad da paneb händast radsijha parlamentan alakodin hüvästusen sandan jäl'ghe videks vodeks, paneb ministrid radsijha päministran nevondan mödhe.

Parlament ({{lang-kz|Парламенті}}) om kaks'kodine. Üläkodi om Senat ({{lang-kz|Сенаты}}) 47 ühtnijanke (32 oma delegatad kaksin kaikuččes regionaspäi, 15 — prezident paneb radnikusele) kudeks vodeks, Senatan pol' vajehtase kerdan koumes vodes. Mugažo kaik enččed valdkundan prezidentad oma Senatan ühtnijoikš ičeze elon pitte. Senatan ühtnijad pandas radnikusile Ülembaižen Käskuzkundan sudijoid prezidentan nevondan mödhe. Alakodi om Mažilis ({{lang-kz|Мәжіліс}}) 107 ühtnijanke (98 — kaik rahvaz valičeb, 9 — Kazahstanan Rahvahiden Suim oigendab) videks vodeks.

Prezidentan jäl'gmäižed valičendad oliba edel strokud, vn 2015 26. päiväl sulakud. [[Nursultan Nazarbajev]] sai vägestust (oti 97,75%), se oli hänen videnz' strok vspäi 1990. [[Kasim-Žomart Tokaev]] radab prezidentan vodes 2019 keväz'kun 20. päiväspäi vn 2020 valičendoihesai. Parlamentan ühtnijoiden valičendad oliba edel strokud möst, vn 2016 20. päiväl keväz'kud. Vodes 2019 uhokun 25. päiväspäi [[Askar Mamin]] radab päministran.

== Administrativiž-territorialine jagand ==
&nbsp;&nbsp;&nbsp;''Kacu kirjutuz: [[Kazahstanan administrativiž-territorialine jagand]].''

Kazahstan jagase 14 agjaks (üks'lugu {{lang-kz|облысы}}) da koumeks lidnaks tazovaldkundan alištusenke ([[Astan]]-pälidn, [[Alma-At]] i [[Šimkent]]). Völ [[Baikonur]]-lidn om olmas eriliženke statusanke, se om kortomdüd [[Venäma]]l vhesai 2050. Agjad alajagasoiš 180 rajonaks (üks'lugu kaz.: ''ауданы''), sidä kesken 20 oma lidnoiš ([[Alma-At]] — 8, [[Astan]] — 4, [[Šimkent]] — 4, [[Karagandi]] — 2, [[Aktobe]] — 2).

Mugažo valdkund jagase videks statistižeks regionaks.

== Eläjad ==
Vl 2014 valdkundan eläjiden lugu oli 17 221 097 ristitud<ref>[http://www.stat.gov.kz/faces/homePage?_adf.ctrl-state=15v9s50oze_253&_afrLoop=37670641117232 Kazahstanan Tazovaldkundan ristitišton lugumär vn 2014 1. päiväl sulakud. — Kazahstanan Tazovaldkundan statistikan agentuz (''stat.gov.kz'').] {{ref-kz}}</ref>. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.

Vl 2014 enamba 65 % Kazahstanan eläjid oliba [[kazahlaižed]], 21,8 % — [[venänikad]], 3 % — [[uzbekalaižed]], 1,8 % — [[ukrainalaižed]], 1,4 % — [[uigurad]], 1,2 % — [[totarlaižed]]<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT081783 Kazahstanan Tazovaldkundan ristitišton lugumär etnosiden mödhe vn 2014 1. päiväl vilukud. — Kazahstanan Tazovaldkundan statistikan agentuz (''stat.gov.kz'').] {{ref-kz}}</ref>.

Kel'mahtod (2017): [[kazahan kel']] — 83,1 %, [[venäkel']] — 94,4 % (vl 2009); trilingvad (kazahan, venän i [[anglijan kel'|anglijan]] keled) — 22,3 %.

Uskondan mödhe (2009): [[islam]]anuskojad — 70,2 %, [[hristanuskond|hristanuskojad]] — 26,2 % ([[ortodoksine hristanuskond|ortodoksižed hristanuskojad]] päpaloin), toižed uskojad — 0,2 %, [[ateizm|ateistad]] — 2,8 %, märhapanendata — 0,6 %.

Kazahstanan järedad lidnad (enamba 300 tuh. ristituid vl 2014<ref>[http://www.stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT075433 Kazahstanan Tazovaldkundan ristitišton lugumär agjoiden, lidnoiden, rajoniden, rajonkeskusiden da žiloiden mödhe vn 2014 1. päiväl vilukud. — Kazahstanan Tazovaldkundan statistikan agentuz (''stat.gov.kz'').] {{ref-kz}}</ref>): [[Alma-At]], [[Astan]]-pälidn, [[Šimkent]], [[Karagandi]], [[Aktobe]], [[Taraz]], [[Pavlodar]], [[Ust'-Kamenogorsk]], [[Semei]]. Lidnalaižiden pala om 57,7 % (2020).

== Rahvahanižanduz ==
Kazahstanan tengen znam: [[Fail:Tenge symbol.svg|10px]].

Kazahstanan päeksport om [[kivivoi]] (59 %), [[raud]], sen ühthesuladused da tegesed (10 %); toine eksport — [[londuseline gaz]] (5 %), [[radioaktivižed elementad]] (4 %), [[vas'k]] da sen ühthesuladused (4 %), [[nižu]] (3 %), [[kuld]] (3 %), [[kivihil']] (1 %), [[cink]] (1 %), [[korund]] (1 %). [[Kitai]] om valdkundan eksportan päühtnijaks. [[Venäma]] om valdkundan importan päühtnijaks.

== Homaičendad ==
<references />

== Irdkosketused ==
;Tobmuz
* [http://www.akorda.kz/ Kazahstanan Tazovaldkundan prezidentan oficialine sait (''akorda.kz'').] {{ref-kz}} {{ref-ru}} {{ref-en}}
* [http://www.parlam.kz/ Kazahstanan Tazovaldkundan parlamentan oficialine sait (''parlam.kz'').] {{ref-kz}} {{ref-ru}} {{ref-en}}
* [http://www.government.kz/ Kazahstanan Tazovaldkundan ohjastusen oficialine sait (''government.kz'').] {{ref-kz}} {{ref-ru}} {{ref-en}}
* [http://egov.kz/ Kazahstanan e-valdkundan portal (''egov.kz'').] {{ref-kz}} {{ref-ru}} {{ref-en}}

;Ühthine informacii valdkundas
* [http://www.stat.gov.kz/ Kazahstanan Tazovaldkundan statistikan agentuz (Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі) (''stat.gov.kz'').] {{ref-kz}} {{ref-ru}} {{ref-en}}
{{Commons|Kazakhstan}}

{{Evrop}}
{{Azii}}

[[Kategorii:Kazahstan| ]]