Kacu tekst Kenii

{{10000}}{{A10000}}
{{Valdkund
| Nimi = Kenijan Tazovaldkund<br />Jamhuri ya Kenya <small>(suahili)</small><br />Republic of Kenya <small>(angl.)</small>
| Valdkundznam = Alternate Coat of arms of Kenya.svg
| Flag = Flag of Kenya.svg
| Valdkundznam text = Kenijan valdkundznam
| Flag text = Kenijan flag
| Pälidn = Nairobi
| Eläjiden lugu = 48,397,527<ref name="ciake">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ke.html Kenijan ristitišton endustuz vn 2018 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. — ''Cia.gov''.] {{ref-en}}</ref>
| Voz' = 2018
| Pind = 580,367<ref name="ciake"/>
| Kart = LocationKenya.svg
| Kel' = [[suahili]], [[anglijan kel'|anglijan]]
| Valdkundan pämez' = [[Keniata Uhuru|Uhuru Keniata]]
| Päministr = [[Ruto Uil'jam Samoei|Uil'jam Samoei Ruto]]
| Religii = [[hristanuskond]], [[paganuz]], [[islam]]
| Valüt = [[kenijan šilling]] (KES)
| Internet-domen = [[.ke]]
| Telefonkod = +254<ref>[[Tanzanii|Tanzanijas]] da [[Ugand]]aspäi telefonkod +005 om.</ref>
| Aigvö = [[UTC]]+3
}}
'''Kenii''' ([[suahili]]kš da [[anglijan kel'|anglijaks]]: ''Kenya'' [ˈkɛnjə]), täuz' oficialine form — '''Kenijan Tazovaldkund''' ({{lang-sw|Jamhuri ya Kenya}}, {{lang-en|Republic of Kenya}}), om valdkund [[Päivnouzmaine Afrik|Päivnouzmaižes Afrikas]]. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om [[Nairobi]].

== Istorii ==
Vl 1963 tal'vkun 12. päiväl Kenii tedištoiti ripmatomudes [[Sur' Britanii|Sures Britanijaspäi]].

Valdkundan ezmäine ripmatomuden Konstitucii ({{lang-sw|Katiba}}, {{lang-en|Constitution}}) oli olmas vspäi 1963 äiluguižidenke vajehtusidenke. Jäl'gmäine kahtenz' lugul Konstitucii<ref>[http://en.wikisource.org/wiki/Constitution_of_Kenya_(2010) Vn 2010 Kenijan Konstitucijan tekst Vikipurtkiš] {{ref-en}}</ref><ref>[http://www.constituteproject.org/ontology/Kenya?lang=en Kenijan Konstitucii ''constituteproject.org''-saital.] {{ref-en}}</ref> om vahvištadud vn 2010 elokun 27. päiväl kaiken rahvahan referenduman satusiden mödhe (67% «za»-änid), se om väges vajehtusita.

== Geografijan andmused ==
[[Fail:Kenya Topography.png|thumb|left|250px|Kenijan topografine kart.]]
Kenii om mavaldkundröunoiš [[Efiopii|Efiopijanke]] pohjoižes (röunan piduz — 861 km), [[Somali]]nke päivnouzmas (682 km), [[Tanzanii|Tanzanijanke]] suvipäivlaskmas (769 km), [[Ugand]]anke päivlaskmas (933 km) da [[Suvisudan]]anke lodehes (232 km). Ühthine röun kuivmadme — 3477 km. Kenijan suvipäivnouzmaižed randad lainištab [[Indine valdmeri]] 536 km randanpirdanke.<ref name="ciake"/>

[[Kenijan mägišt]] levigandeb man keskuses. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om [[Kenii (mägi)|Kenii]]-mägi, 5199 m meren pindan päl, kahtenz' surtte Afrikan pindal [[Kilimandžaro]]-mägen jäl'ghe. Kaikiš suremb afrikaine [[Viktorii (järv)|Viktorii]]-järv om valkundan päivlaskmaižel röunal. Järed pit'kač [[Rudol'f (järv)|Rudol'f (Turkan)]]-järv sijadase man lodehes. Kaks' surt joged om Kenijas: [[Tan (jogi, Kenii)|Tan]] (800 km pitte) da [[Ivaso Njiro]] (700 km).

Klimat om [[ekvatorialine vö|ekvatorialine]] mererandpolel da läz [[Viktorii (järv)|Viktorii]]-järved, räk da kuiv man südäimes, [[ven vö|ven]] klimat om mägil. [[Ekvator]] läbitab man kesktahod da jagab sidä ani poleti.

Kenijas om enamba 60 rahvahaližid puištoid da [[kel'dtaho]]id, i kaiked om 329 [[kaitud londuseline territorii|kaitud londuselišt territorijad]].

Londuseližed pävarad oma [[kivivoi]], [[kuld]], [[cink]], [[rubin]]ad, [[barit]]ad; toižed varad oma [[mouckivi]], [[sod (substancii)|sod]], [[špat]], [[sauvondgips]].

== Tobmuz ==
[[Fail:State House Nairobi.jpg|thumb|right|250px|''State House'' («Valdkundan pert'») om prezidentan rezidencii [[Nairobi]]š, saudud vl 1907.]]
Ohjandusen form om unitarine [[prezidentine tazovaldkund|prezidentine]] tazovaldkund äjiden partijoiden ezitajiden sistemanke. Valdkundan da ohjastusen pämez' om prezident ({{lang-sw|Rais wa Jamhuri ya Kenya}}, {{lang-en|President of the Republic of Kenya}}), rahvaz valičeb händast videks vodeks, ühten kahtenden strokun voimuz om olmas. Hän-žo om Kenijan ičtazkaičendvägiden päkäsknik. Rahvaz änestab varaprezidentad-ki (suah.: ''Naibu Rais wa Kenya'', angl.: ''The Deputy President of Kenya'') videks vodeks, voib olda kaks' strokud.

Parlament (suah.: ''Bunge la Kenya'') om kaks'kodine. Üläkodi om Senat ({{lang-sw|Seneti}}, {{lang-en|Senate}}), 67 ühtnijad valitas videks vodeks (municipaližed nevondkundad valitas 47 heišpäi, panese 16 našt politižil partijoil; 1 mez' da 1 naine norištospäi; 1 mez' da 1 naine invalidoišpäi). Alakodi om Nacionaline Suim (suah. ''Bunge la Taifa'', angl. ''National Assembly''), sen 349 ühtnijad valitas videks vodeks (290 — rahvaz änestab, 47 našt kaikuččes ümbrikospäi, 12 — partijoišpäi valutud rahvahal proporcijas). Molembiden Kodiden ezimehed (''spikerad'') oma oficialitomad personad, ei mülütagoi parlamentan ühtnijoiden luguhu.

Järgenduseližed pävaličendad oliba vl 2017 elokun 8. päiväl. Kenijas om generaližiden valičendoiden vero. Änestadas kaikid ühthe kerdha videks vodeks: prezidentad varaprezidentanke, parlamentan kandidatoid da erasid toižid. [[Uhuru Keniata]] radab prezidentan vs 2013 sulakun 9. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten, sai vn 2017 elokun valičendoil 54,17% (toštmižvaličendoil vn 2017 26. redukud 98,26%, vl 2013 — 50,51%, [[Odinga Raila|Raila Odinga]] oli vastustajan kaikid kerdoid). [[Uil'jam Samoei Ruto]] om valitud da radab varaprezidentan vs 2013 sulakun 9. päiväspäi.

== Administrativiž-territorialine jagand ==
&nbsp;&nbsp;&nbsp;''Kacu kirjutuz: [[Kenijan administrativiž-territorialine jagand]].''

Kenii alajagase 47 ümbrikoks, ühtes [[Nairobi]]-pälidnan da [[Mombas]]-lidnan ümbrikoidenke. Ümbrikod alajagasoiš valičemižümbrikoikš, niid om 290.

== Eläjad ==
Kenijas elädas [[kenijalaižed]]. Vl 2013 valdkundan ristitišt oli 44 037 656 eläjad<ref>[http://www.census.gov/population/international/data/countryrank/rank.php Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013 (Valdkundan da territorijad ristitišton mödhe 2013). — U.S. Department of Commerce (AÜV:oiden torguindministruz, ''census.gov'').] {{ref-en}}</ref>. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.

Uskondan mödhe (2009): [[hristanuskond|hristanuskojad]] — 83,0% (protestantad 47,7%, katolikad 23,4%, toižed hristanuskojad 11,9%), [[islam]]anuskojad — 11,2%, veroližiden uskondoiden polenpidajad — 1,7%, toižed uskojad — 1,5%, religijatomad — 2,4%, märhapanendata — 0,2%.

Toižed järedad lidnad (enamba 250 tuh. ristituid vn 2009 rahvahanlugemižen mödhe<ref>[https://www.opendata.go.ke/Population/2009-Census-Vol-1-Table-3-Rural-and-Urban-Populati/e7c7-w67t/1 2009 Census Vol 1 Table 3 Rural and Urban Population (Rahvahanlugemine Tom 1 Tablut 3, Külähine i lidnalaine ristitišt). — ''Opendata.go.ke''.] {{ref-en}}</ref>, surembaspäi penembha): [[Mombas]], [[Kisumu]], [[Nakuru]], [[Eldoret]], [[Kenanč]]. Vl 2009 oli 100 lidnad enamba 30 tuh. ristitištonke Kenijas. Lidnalaižiden pala om kaks' seičemendest (2020).

== Ižanduz ==
Agrarine ekonomik šingoteses. Radnikoiden 61,1% om ottud maižandushe, 6,7% ratas industrijas, 32,2% — holitišiden sferas. Elektruz om kodiižandusiden vaiše videndeses (2010). Kogosüdäiprodukt ühtele hengele om US$ 3868 tazostadud ostmižmahtusen mödhe (2019).

Znamasižed sarakod oma maižanduz, kaivuztegimišt, peniden kulutandtavaroiden pästand, kivivoin ümbriradmine, sauvondmaterialiden tehmine i turizm.

Kenijan päeksport om [[čai]], [[änik]]od, [[kivivoi]], [[kofe]]; toine eksport — [[muil]] da [[peroksikarbonatad]], [[sobad]], [[reaktivine lendim|reaktivižed lendimed]]. Eksportan kaks' videndest tegese nenihe maihe (6..10%, 2017): Ugand, Pakistan, AÜV, Alamad, Sur' Britanii. Importan pätorguindpartnörad oma Kitai (videndez vl 2017), Indii (kümnendez), AÜE (8,7%).

== Homaičendad ==
<references />

== Irdkosketused ==
;Tobmuz
* [http://www.president.go.ke/ Kenijan prezidentan oficialine sait (''president.go.ke'').] {{ref-en}}
* [http://www.parliament.go.ke/ Kenijan parlamentan oficialine sait (''parliament.go.ke'').] {{ref-en}}

;Kul'tur
* [http://www.museums.or.ke/ Kenijan muzejiden informacine sait (''museums.or.ke'').] {{ref-en}}
{{Commons|Kenya}}

{{Afrik}}

[[Kategorii:Kenii| ]]