Kacu tekst Kizil

{{Eländpunkt
 | Nimi = Kizil<br />Кызыл <small>(ven. i tuv.)</small>
 | Lidnanznam = Coat of arms of Kyzyl.svg
 | Flag = Flag of Kyzyl.svg
 | Lidnanznam text = Kizilan lidnanznam
 | Flag text = Kizilan flag
 | Valdkund = Venäma
 | Eläjiden lugu = 128,149
 | Voz' = 2023
 | Pind = 97.41
 | Fail = Вид на г. Кызыл.JPG
 | Pämez' = Karim Bailak-oolovič Sagaan-ool<br/>(kül'mku 2018—)
 | Telefonkod = +7-39422-xx-xxx
 | Avtokod = 17
 | Aigvö = [[UTC]]+7 ([[MSK]]+4)
}}
{{Znamoičendad|Kizil (znamoičendad)}}
'''Kizil''' ({{lang-tyv|Кызыл}} «rusked», {{lang-ru|Кызы́л}}) om lidn da lidnümbrik [[Venäma]]n [[Sibir'|Sibirin]] suves. Se om [[Tuvan Tazovaldkund]]an pälidn da kaikiš suremb lidn.

[[Mongolii|Mongolijan]] generaline konsuluz sijadase lidnas.

== Istorii ==
Eländpunktan aluz om pandud venämalaižil vl 1914 kuti ''Belocarsk''-lidn. Vozil 1918−1926 se oli sanu ''Hem-Beldir''-nimed, vspäi 1926 om olmas nügüdläiženke nimenke. Vspäi 1944 oli mülünu [[Nevondkundaline Ühtištuz|NSTÜ:he]] [[VNFST|VNFST:n]] [[Tuvan avtonomine agj|Tuvan avtonomižen agjan]] pälidnaks.

Kizil šingotase valdkundaližil holitišil, Kizilan LEK:al sijaližel hilel. Om kaivuztegimišton edheotandoid lidnan ümbrištos.

== Geografii ==
Lidn sijadase tazovaldkundan keskuses, Tuvan katl'uses, 630 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Kaks' joged ühthejokstas lidnan rounoiš: [[Sur' Jenisei]] ({{lang-tyv|Бии-Хем}}) da [[Pen' Jenisei]] ({{lang-tyv|Каа-Хем}}, ''Кызыл-Хем''). Se om [[Jenisei]]n joginišk ({{lang-tyv|Улуг-Хем}}). Lähembaižed järedad lidnad oma [[Minusinsk]], [[Abakan]] da [[Černogorsk]] 390 km lodeheze avtotedme, lähembaine raudtestancii om Minusinskas.

Klimat om terav kontinentaline kuiv. Tal'vel ei olele sulasäd, paneb 10..20 sm lunt. Voib olda pölütorokoid da kovid tulleid semendkus-heinkus. Voden keskmäine lämuz om –0,7 C°, kezakun-elokun +18..+21 C°, tal'vkun-uhokun –23..–29 C°. Lidnan klimat om tazostadud [[Edahaine Pohjoine|Edahaižhe Pohjoižhe]]. Ekstremumad oma –54 C° i +40,7 C°. Paneb sadegid 236 mm, enamba kezaaigan (137 mm, 33..56 mm kuidme), vähemba uhokus-keväz'kus (4..5 mm kus).

Kizil om lidnümbrikon üks'jäižeks eländpunktaks. Lidnümbrikon pind — 200,37 km².

== Eläjad ==
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 109 918 ristitud. Kaik 116 015 eläjad oli lidnas vl 2017. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Tazovaldkundan koumandez eläb Kizilas.

Rahvahad (2010): [[tuvalaižed]] — 68,1 %, [[venälaižed]] — 28,4 %, toižed rahvahad — 3,5 %.

Professionaližen opendusen aluzkundad oma Tazovaldkundan medkolledž<ref>[http://medcoll.rtyva.ru/ Tazovaldkundan medkolledžan sait (''medcoll.rtyva.ru'').] {{ref-ru}}</ref>, Kizilan čomamahtoiden kolledž<ref>[http://kki.tuva.muzkult.ru/ Kizilan čomamahtoiden kolledžan sait (''kki.tuva.muzkult.ru'').] {{ref-ru}}</ref>, Kizilan kulutandkooperacijan ekonomikan da oiktusen tehnikum<ref>[http://tuvaktep.ru/ Kizilan kulutandkooperacijan ekonomikan da oiktusen tehnikuman sait (''tuvaktep.ru'').] {{ref-ru}}</ref>, Tuvan politehnine tehnikum<ref>[http://tuvpoliteh.ru/ Tuvan politehnižen tehnikuman sait (''tuvpoliteh.ru'').] {{ref-ru}}</ref>, Tuvan maižanduztehnikum<ref>[http://tsht17.ru/ Tuvan maižanduztehnikuman sait (''tsht17.ru'').] {{ref-ru}}</ref>, Tuvan sauvondtehnikum, Tuvan valdkundaline universitet<ref>[http://tuvsu.ru/ Tuvan valdkundaližen universitetan sait (''tuvsu.ru'').] {{ref-ru}}</ref> (alusenpanend 1952 kut opendajiden institut, reorganizacii 1995, 11 fakul'tetad).

Edeline lidnan pämez' om Vladislav Hovalig (eloku 2008 — reduku 2018).

== Transport ==
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Avtobusad da jogitransport ühtenzoittas lidnad kaikidenke rajonkeskusidenke. Projektiruidas raudted, linneb Krasnojarskan randan Kuragino-žilospäi.

Regionaline civiline Kizil-lendimport<ref>[http://tuvaavia.ru/ Kizil-lendimportan sait (''tuvaavia.ru'').] {{ref-ru}}</ref> (''KYZ / UNKY / КЫЫ'', 91,2 tuh. passažiroid vl 2022) sijadase lidnan suves, kudes kilometras suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi. Tehtas regularižid reisid [[Irkutsk]]ha, [[Krasnojarsk]]ha da [[Novosibirsk]]ha, mugažo [[Tuvan Tazovaldkund]]an eländpunktoihe.

== Galerei ==
<gallery mode="packed" heights="125px">
Рассвет в Кызыле.jpg|Tazovaldkundan parlamentan i Kizil-lidnan tobmuden aluzkundoiden sauvuz (2016)
Arb Court Tyva.jpg|Tuvan Tazovaldkundan Arbitražine käskuzkund (2010)
Буддийский храм "Цеченлиг".jpg|«Cečenlig»-pühäpert' (buddizm), vn 2014 nägu
Воскресенский кафедральный собор в Кызыле в январе 2017 года.jpg|Sündun Eläbzdusen kafedraline päjumalanpert' (ortodoksine hristanuskond), vn 2017 nägu
A162-M54-rasvyaska.jpg|Erižtazoristte «[[Jenisei (avtote)|Jenisei]]»-avtotel (R257) vl 2004
TuvSU.jpg|Tuvan valdkundaline universitet (2015)
День Республики Тыва.jpg|Tuvan nacionaline muzikaline dramteatr V. Kok-oolan nimed Arat-torgul i Tuvan Tazovaldkundan päivän oigenduz (2017)
Ярыгин аттыг спортчу комплекс.jpg|Sportkompleks Jariginan nimed (2013)
Пятизвездочный отель "Azimut" - Кызыл.jpg|«Azimut»-adivpert' vl 2018
Kyzyl avia.jpg|''Kizil''-lendimportan sauvuz vl 2014
</gallery>

== Homaičendad ==
<references />

== Irdkosketused ==
* [http://www.mkyzyl.ru/ Lidnan sijaližen ičeohjastusen aluzkundoiden oficialine portal (''mkyzyl.ru'').] {{ref-ru}}
{{Commons|Category:Kyzyl}}

{{Tuvan Tazovaldkundan lidnad}}
{{Venälaižen Federacijan subjektoiden pälidnad}}

[[Kategorii:Kizil| ]]
[[Kategorii:Tuvan Tazovaldkundan lidnad|*]]
[[Kategorii:Venäman lidnad]]
[[Kategorii:Eländpunktad kirjamišton mödhe]]
[[Kategorii:Tuvan Tazovaldkund|*]]
[[Kategorii:Tuvan Tazovaldkundan lidnümbrikod]]