Kacu tekst Litii

{{10000}}{{A10000}}
{{Himine element|3|Litii|Li|6,941|Muglmetall|2|1|0|0|0|0|0|}}
[[Fail:Lithium paraffin.jpg|thumb|left|150px|Litijan palaižed karasinas]]
[[Fail:Wie funktioniert eine Lithium-Schwefel-Batterie?.webm|thumb|right|40-sekundine animacine video ozutab [[elektrine batarei|elektrobatarejan]] radod. Sen katod kogoneb hil'nikaspäi i rikišpäi, tehtas anodad litijasižeks. Radon aigan litijan [[ion]]ad lähttas katodannoks i reagiruidas rikinke.]]
'''Litii''' (''Li'' — ''lithium'' latinan kelel) om koumanz' himine element [[himižiden elementoiden periodine tablut|himižiden elementoiden periodižes tabludes]]. Sen sijaduz om ühtendes gruppas (vanhtunuden klassifikacijan mödhe — ühtenden gruppan päalagruppas, IA), tabluden kahtendes periodas.

== Ühthižed andmused ==
Litii om harv Man kores — 21 grammad tonnas, südäiolend merivedes 17 mg/L. Ročine Johann Arfvedson-himik avaiži litijan vl 1817. Nimitihe mineraližen löudandan mödhe ({{lang-grc|λίθος}} ''litos'' «kivi»). Britanine [[Gemfri Devi]]-himik sai litijad metallan nägus ezmäižen kerdan vl 1818.

Metalline litii kucub hibjan poltatesid vedenke reagiruiden.

== Fizižed ičendad ==
Litii om hobedaižvauktan polhe pehmed [[metall|muglmetall]]. Voib vanuda da pressuida sidä. Kristalline segluz om kubine mülüncentruidud, 78 K lämudel da sen madalamb kändase geksagonaližeks sanktaks, konz kaikuččel atomal om 12 sijatud kubooktaedran päiš lähišt atomad.

Atommass — 6,941. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 0,534 g/sm³, se om kaikiš penemb metalloiden keskes. Suladandlämuz — 453,65 K (180,5 C°). Kehundlämuz — 1603 K (1330 C°).

Londuseline litii kogoneb kahtes stabiližes izotopaspäi: <sup>6</sup>Li (7,5 %) i <sup>7</sup>Li (92,5 %). Niiden ližaks tetas seičeme ratud radioaktivišt izotopad 4..5, 8..12 atommassanke. Kaks' izomärad om <sup>10</sup>Li-izotopal.

== Himižed ičendad ==
Om reakcijoid azotanke, ammiakanke, galogenidenke, hil'nikanke i olanke. Muigotandmär om +1.

Palab [[hapanik]]as lämbitusel 300 C° da sen korktemba hapandusen sädandanke:
: <chem>4Li + O2 -> 2Li2O</chem>

Nepsas il'mas litii reagiruib olijoidenke siš gazoidenke (azot, vezipuru da tž.) i kändase nenikš: litijan nitrid Li<sub>3</sub>N, gidrohapanduz LiOH, karbonat Li<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>.
: <chem>6Li + N2 -> 2Li3N</chem>
: <chem>2Li + 2H2O -> 2LiOH + H2</chem>

Litijan reakciimahtusen tagut il'mas kaitas metallad hätkeks petroleižes efiras, parafinas, gazolinas i/vai mineraližes voiš panden germetižikš sauptud konorüzihe.

== Kävutand ==
Ottas kävutamižhe stöklan toižendoiden, voižimiden («Litol») tehmižes i akkumulätoriš enamba kaiked. Kävutadas atomreaktoriš lämudenkandajaks.

Ottas LiBr- i LiCl-solid kuivadamha il'mad da toižid gazoid. LiOH-gidrohapanduz i Li<sub>2</sub>O<sub>2</sub> regeneriruidas il'man hapanikad sauptud apparatoiš.

Om järedoid löudmižsijid neniš valdkundoiš: [[Bolivii]], [[Čili]], [[Amerikan Ühtenzoittud Valdkundad|AÜV]], [[Argentin]], [[Kongon Demokratine Tazovaldkund]], [[Kitai]], [[Brazilii]], [[Serbii]], [[Avstralii]], [[Venäma]] (Kolan pol'sar'). Vl 2015 saihe 32,5 tuhad tonnoid mail'mas, znamasine samine om Avstralijas, Čiliš i Argentinas.

== Irdkosketused ==
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Li/key.html Litii ''webelements.com''-saital.] {{ref-en}}
* [http://n-t.ru/ri/ps/pb003.htm Kirjutuz litijas Himižiden elementoiden populärižes ''n-t.ru''-kirjištos.] {{ref-ru}}
{{Commons|Lithium}}

{{Periodine tablut}}

[[Kategorii:Himižed elementad kirjamišton mödhe]]