Kacu tekst Turkanma

{{1000}}{{A10000}}
{{Valdkund
| Nimi = Turkanman (Turcijan) Tazovaldkund<br />Türkiye Cumhuriyeti
| Valdkundznam = Emblem of Turkey.svg
| Flag = Flag of Turkey.svg
| Valdkundznam text = Turkanman valdkundznam
| Flag text = Turkanman flag
| Pälidn = Ankar
| Eläjiden lugu = 81,257,239<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html Turkanman ristitišton lugu vn 2018 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. — ''Cia.gov''.] {{ref-en}}</ref>
| Voz' = 2018
| Pind = 783,562
| Kart = Turkey in its region.svg
| Kel' = [[turkan kel'|turkan]]
| Valdkundan pämez' = [[Erdogan Redžep Tajip|Redžep Tajip Erdogan]]
| Päministr = ''eile olmas''
| Religii = [[islam]]
| Valüt = [[turkanman lir]] (TRY)
| Internet-domen = [[.tr]]
| Telefonkod = +90
| Aigvö = [[UTC]]+3
}}
'''Turkanma''' vai '''Turcii''' ([[turkan kel'|turkan kelel]]: ''Türkiye'' [ˈtyɾcije]), täuz' oficialine form — '''Turkanman (Turcijan) Tazovaldkund''' ({{lang-tr|Türkiye Cumhuriyeti}} [ˈtyɾcije d͡ʒumˈhuɾijeti]), om valdkund [[Azii|Azijan]] suvipäivlaskmas, paloin [[Evrop]]an suvipäivnouzmas (20% eläjid da 3% territorijad). Pälidn om [[Ankar]], kaikiš suremb lidn — [[Stambul]].

Vspäi 1952 valdkund om [[Pohjoižatlantižen kožundkirjutesen organizacii|PAKO:n]] ühtnijaks. Om associacijoiš [[Evropan Ühtištuz|EÜ:nke]] vspäi 1964, kandidat ühtnemha sihe vspäi 2000.

== Istorii ==
Valdkundan aluz om pandud tazovaldkundaks vn 1923 29. päiväl redukud [[Ottomanan imperii|Osmanan imperijan]] jagon satuseks.

Vl 1980 sodakukerduz tegihe valdkundas.

Valdkundan ezmäine Konstitucii ({{lang-tr|Anayasa}}) oli vahvištadud vl 1876. Jäl'gmäine seičemenz' lugul Konstitucii<ref>[http://en.wikisource.org/wiki/Constitution_of_the_Republic_of_Turkey Turkanman Konstitucijan tekst vl 2001 Vikipurtkiš.] {{ref-en}}</ref><ref>[http://www.constituteproject.org/ontology/Turkey?lang=en Turkanman Konstitucijan tekst ''constituteproject.org''-saital.] {{ref-en}}</ref> tuli väghe vn 1982 7. päiväl kül'mkud sodaohjastusen aigan, om olmas äiluguižidenke möhembaižidenke vajehtusidenke.

== Geografijan andmused ==
[[Fail:Turkey topo.jpg|thumb|left|300px|Turkanman topografine kart.]]
Turkanma otab [[Anatolijan pol'sar'|Anatolijan pol'sart]] da paloin [[Armenine mägišt|Armeništ mägištod]].

Turkanma om mavaldkundröunoiš [[Grekanma]]nke (röunan piduz — 192 km) da [[Bolgarii|Bolgarijanke]] (223 km) päivlaskmas, [[Gruzii|Gruzijanke]] (273 km), [[Armenii|Armenijanke]] (311 km), [[Azerbaidžan]]anke (17 km) da [[Iran]]anke (534 km) päivnouzmas, [[Irak]]anke (367 km) da [[Sirii|Sirijanke]] (899 km) suves. Ühthine röunoiden piduz om 2816 km. Valdkundan pohjoižed randad lainištab [[Mustmeri]], suvižed randad — [[Keskmeri]], päivlaskmaižed randad — [[Egeine meri]] da [[Mramormeri]]. Ühthine randanpird — 7200 km.

Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om [[Ararat]]-mägi (5166 m).

Londuseližed pävarad oma [[kivihil']], [[metall]]ad ([[raud|raudkivend]], [[vas'k]], [[kuld]], [[hrom]], [[magnii]], [[artut']], [[barii]], [[stroncii]]), [[antimonii]], [[bor (himine element)|bor]]; toižed varad — [[mramor]], [[mouckivi]], [[perlit]], [[korund]], [[jartal']], [[savi|saved]], väghine [[mahuz]], [[gidroenergii]].

== Politine sistem ==
[[Fail:Building of the Grand National Assembly of Turkey.jpg|thumb|right|250px|Turkanman nügüdläižen parlamentan pert' [[Ankar]]as.]]
Ohjandusen form om unitarine konstitucine [[prezidentine tazovaldkund|prezidentine]] tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident ({{lang-tr|Cumhurbaşkanı}}). Parlament änestab prezidentan kandidatoid, sid' kaik rahvaz valičeb prezidentad seičemeks vodeks, ühten kahtenden strokun om voimuz. Parlament-žo valičeb ohjastusen ({{lang-tr|Bakanlar Kurulu}}) ministrid ičeze ühtnijoišpäi. Vl 2018 päministran ({{lang-tr|Başbakan}}) radnikuz om tühjitadud vn 2017 referenduman rezul'tataks. Ohjastuz om radonoigendajan tobmuden pämehišt.

Parlament om üks'kodine Sur' Nacionaline Suim ({{lang-tr|Türkiye Büyük Millet Meclisi — TBMM}}) vai muite Suim (Medžlis) ({{lang-tr|Meclis}}) 550 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Partijoiden äniden barjer om 10% putumha parlamentha.

Valitihe prezidentad kaikel rahvahal ezmäižen kerdan valdkundan istorijas vn 2014 10. päiväl elokud, edel sidä parlament valičeli händast. Prezidentan edelstrokuižed i parlamentan järgeližed valičendad oliba vn 2018 24. päiväl kezakud. Nügüdläine prezident om [[Redžep Tajip Erdogan]] vs 2014 elokun 28. päiväspäi (sai 51,79%, vl 2018 — 52,59%), edel necidä radnikust radoi päministran vspäi 2003.

== Administrativiž-territorialine jagand ==
&nbsp;&nbsp;&nbsp;''Kacu kirjutuz: [[Turkanman administrativiž-territorialine jagand]].''

Turkanma jagase 81 agjaks (üks'lugu {{lang-tr|il}}). Agjad alajagasoiš 957 rajonaks (üks'lugu {{lang-tr|ilçe}}, vl 2013). Äjad rajonad alajagasoiš lidn- da küläkundoikš (üks'lugu {{lang-tr|belediye}}). Lidnad kogotas fartaloišpäi (üks'lugu {{lang-tr|mahalle}}).

Ühtenzoittas mugažo valdkundan agjoid seičemehe statistižhe regionha.

== Eläjad ==
Turkanmas elädas [[turkad]] (70..75%), [[kurdlaižed]] (19%) da toižed rahvahad (7..12% vl 2016). Vl 2013 eläjiden lugu oli 76,667,864 ristitud<ref>[http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=15974 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2013. — Türkiye İstatistik Kurumu (Turkanman statistikan institut, ''tuik.gov.tr'').] {{ref-tr}}</ref>. Kaikiš suremb valdkundan ristitišt om nügüd'.

Uskondan mödhe: [[islam]]anuskojad — 99,8% (sunnitad tobjimalaz), toižed uskojad i religijatomad — 0,2% ([[hristanuskond|hristanuskojad]] i [[judaizm|judaistad]] päpaloin).

Turkanman 6 lidnad-millionerad (vl 2012<ref>[http://archive.is/20121205050505/http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&des=wg&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=1500&geo=-215 Turkanma: järedad lidnad vozil 1990, 2000, 2007, 2012. — ''World-gazetteer.com'' ''archive.is''-saital.] {{ref-en}}</ref>, surembaspäi penembha) oma: [[Stambul]], [[Ankar]], [[Izmir]], [[Burs (lidn)|Burs]], [[Adan]], [[Gaziantep]]. Lidnalaižiden pala om 76,1% (2020).

== Ižanduz ==
Turkanman päeksport om erazvuiččed [[sobad]] (läz 20%), [[elektromašiništ]] da [[koditehnik]] (läz 15%), [[avto]]d da [[jüguavto]]d dai niiden varapalad (11%), [[raud]] da [[teraz]] (7%); toine eksport — [[söndtavarad]] (5%), [[kivivoi]] (3%), [[kuld]] (2%), [[šin]]ad (1%), [[cement]] (1%).

== Homaičendad ==
<references />

== Irdkosketused ==
;Tobmuz
* [http://www.tccb.gov.tr/pages/ Turkan Tazovaldkundan prezidentan oficialine sait (''tccb.gov.tr'').] {{ref-tr}} {{ref-en}}
* [http://www.tbmm.gov.tr/ Turkan Tazovaldkundan parlamentan oficialine sait (''tbmm.gov.tr'').] {{ref-tr}} {{ref-en}} {{ref-fr}} {{ref-kk}} {{ref-de}} {{ref-ar}} {{ref-es}} {{ref-zh}} {{ref-ru}}

;Ühthine informacii valdkundas
* [http://tuik.gov.tr/ Turkanman statistikan institut (''tuik.gov.tr'').] {{ref-tr}} {{ref-en}}
* [http://goturkey.com/ Turkanman turizman oficialine portal (''goturkey.com'').] {{ref-tr}} {{ref-en}}
* [http://www.turkey.mid.ru/rus/index.html Venäman sur'oigenduzkund Turkanmas (''turkey.mid.ru'').] {{ref-ru}} {{ref-tr}} {{ref-en}}
{{Commons|Turkey}}

{{Evrop}}
{{Azii}}

[[Kategorii:Turkanma| ]]