Hil'muiktuzgaz

Hil'muiktuzgazan bul'kud

Hil'muiktuzgazan molekulan 3D-model'

Hil'muiktuzgaz vai hil'nikan dioksid, mugažo hil'nikan hapanduz (IV), om gaz (CO₂) mujuta da läz hajuta; sil om muiktahk magu.

Hil'muiktuzgazan koncentracii Man atmosferas om 0,041 % (2018, edel industrializacijad oli 0,028 %). Substancijan ninevuz normaližiš arvoimižiš om 1,97 kg/m³, se om pol'tošt kerdad enamba mi kaiken il'man.

Kova hil'nikan dioksid kucuse kuivaks jäks.

Fizižed ičendad

Sublimacijan lämuz om −78,5 C°. Ninevuz kovas olendas om 1560 kg/m³. Voib sada nozoludeks painuden al, se kävutase hil'muiktuzgazan kaičendan täht, ninevuz om 925 kg/m³ 0 C° lämudel i 35,5 atmosferad painudel.

Himižed ičendad

Hil'muiktuzgaz om muiktuzoksid. Vedhe segoiden se kändase hil'muiktuseks. Reagiruib muglidenke säten karbonatoid da gidrokarbonatoid.

Gaz ei pid'oitele palamišt, sädase palandan reakcijas.

Biologine rol'

Hil'muiktuzgazal luja znamoičend om eläban londusen täht. Se ühtneb aktivižešti kaikihe eläban stajan metabolizman processihe. Atmosferine hil'muiktuzgaz om hil'nikan päpurde kazmusiden täht. Hil'muiktuzgaz ei ole toksine, no se ei pid'oitele hengaidust.

Eziauguižešti hil'muiktuzgaz oti kümnikoid procentoid Man atmosferas, no fotosintez poleni sen palad lujas. Gazan ülämär atmosferas ühtneb klimatan toižetamižhe, vedab kazmuzhonusen effektannoks i valdmeren veden muigotamižennoks, a se kucub eläbiden olijoiden kadomišt. Nügüd'aigan sätas projektoid i tegimid kävutamha hil'muiktuzgazad himižes tegimištos, mugažo gazan mahapanendan täht.

Ristitun organizm eritab läz üht kilogrammad hil'muiktuzgazad päiveses.

Kävutand

Kävutadas sömližaduseks (gaziruidud vezi, konservant, rohlenzoitai, kod E290), lämoinsambutimiš, kriohirurgijas, poltuzelementaks aviamodeliruindas, pnevmatižes azegištos, sauvondas (gruntan kül'menzoituz, kaičii ümbrišt ühthekeitandan aigan). Kuiv jä om avaros levitadud agent torguindan vilugoitimiš.