Cürih

Cürih
Züri / Zürich (saks.)
Zurich (fr.)
Zurigo (ital.)
Turitg (romanš.)
Lidnanznam;	Flag;
Valdkund	Šveicarii
Eläjiden lugu (2020)	434,335 ristitud
Pind	91,88 km²
Pämez'	Korine Mauh; (semendku 2009—,; Corine Mauch)
Telefonkod	+41−43, +41−44
Aigvö	tal'vel UTC+1,; kezal UTC+2

Cürih (saks.: Zürich [ˈtsyːrɪç], šveic. Züri [ˈt͡sʏrɪ], franc.: Zurich [zyʁik], ital.: Zurigo [dzuˈriːɡo], romanš.: Turitg [tuˈritɕ]) om Šveicarijan kaikiš suremb lidn da transporttesol'm, saksankel'žen Cürihan kantonan pälidn.

Istorii

Kel'tiž-saksalaine Turikum-eländpunkt oli olmas 1. voz'sadaspäi EME. Cürih mainitase lidnaks ezmäižen kerdan vl 929. Cürihan kanton kändihe Šveicarijan videndeks palaks vl 1351.

Vl 1847 ezmäine Šveicarijan raudte ühtenzoiti Cürihad Bazelinke. Lidn om finansižeks keskuseks 19. voz'sadan kahtendes polespäi. Toižen mail'man sodan aigan vn 1945 4. päiväl keväz'kud eli bombardiruindas läbi petuseks AÜV:oiden armijaspäi, oli heittud 24 tonnad aviabomboid, niiden pol' oli viritajad bombad.

Lidn om Šveicarijan ižandusen keskuz da finansine päsija. Finansižiden UBS-holdingan i Credit Suisse-konglomeratan päfaterad sijadasoiš Cürihas.

Geografijan andmused

Lidn sijadase valdkundan pohjoižes, Cürihan järven lodehližen lahten randoil i Limmat-jogen lähtendan sijas (Reinan hurapol'ne bassein), 392..871 m ü.m.t. korktusil, keskmäine — 408 metrad. Al'pad seištas 30 km suvhe.

Klimat om ven valdmeren. Voden keskmäine lämuz om +9,8 C°, kezakun-elokun +17..+19 C°, tal'vkun-uhokun +1..+2 C°. Ekstremumad oma −24 C° i +37 C°. Paneb sadegid 1108 mm vodes, enamba semendkus-elokus (119..128 mm kus), vähemba vilukus-uhokus (60..63 mm kus). Oleskeleb lunt 85 sm ühtes tal'ves.

Cürih jagase 12 lidnrajonaks.

Eläjad

Vl 2012 eläjiden lugu oli 393 595 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 440 180 eläjad vl 1962. Läz 1,2 mln ristituid elädas lidnaglomeracijas vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe. Kaik 1,8 mln eläjid om Cürihan metropolitanižes evroregionas (2011), valdkundan ristitišton videndez.

Kodikeled (enamba 2 % vl 2011): saksan kel' — 69,3 % (kantonan oficialine), anglijan kel' — 8,8 %, italijan kel' — 7,1 %, francijan kel' — 4,5 %, serban i horvatan keled — 4,1 %, ispanijan kel' — 3,9 %, portugalijan kel' — 3,1 %, albanijan kel' — 2,3 %.

Transport

Kundaline transport om populärine lujas, kaikiden ajandoiden pol' tegese sen äjil toižendoil: avtobusad, lidnelektrojonused, trolleibusad, tramvaid, motorvenehed, funikulörad. Cürihan päraudtestancii vasttab 2,9 tuh. jonusid päiveses.

Rahvahidenkeskeine civiline Cürih-lendimport^[1] (ZRH / LSZH, 31,1 mln passažiroid vl 2018) sijadase 10 km pohjoižpäivnouzmha lidnaspäi Kloten-ezilidnas, om ühtenzoittud Cürihanke raudtel. Tehtas reisid Evropan äjihe lidnoihe, Keskmeren tahoiže, mail'man pälidnoihe i järedoihe lidnoihe.