Ekonomik (tedo)
Ekonomik (amuižgrekan kelen οἰκονομία-sanaspäi oikonomia «kodiižandusen vedandan čomamaht», angl.: economics) tedoližes el'genduses om kundaližiden tedoiden ühtmuz tavaroiden da holitišiden tehmižes, jagamižes da kulutuses (kävutamižes). Džon Mill' kävuti tärtust ičeze «Politižen ekonomijan principad»-tedotön pälkirjuteses (angl. Principles of Political Economy) vl 1848, i se leviganzi avaros.
Uden tedon sündund
[vajehta | vajehtada lähtetekst]Adam Smitan «Tedoiduz rahvahiden elokahusen süiš da purtkiš»-tedotö (1776) järgenzi pit'kan aigan olnuzid Evropas melid ižandusen logikas i pani ekonomižen tedon alust. Erazvuiččed «Domostrojad» da abukirjad oliba Smitan monografijan endustajikš. Amuižgrekalaine Ksenofont sädi ezmäižen «Domostrojan» (amuižgrek.: Οἰκονομικός) 4. voz'sadal EME.
Kaks' jagust
[vajehta | vajehtada lähtetekst]Ekonomikantedo jagase kahteks tedoiden gruppaks: ekonomine teorii i sättutoitud ekonomik. Ekonomine toziolend om niiden tedoiden objektaks. Ekonomikan subjektad oma personad i kompanijad, kaik ned kosketadas rahoiden kal't nügüd'aigan.
Teoretine čuraduz (ekonomine teorii) tedoidab röunatud varoid, niiden vajehtamižen, jagamižen, kävutandan mahtusen valičendan processan eriližusid. Praktine čuraduz (sättutoitud ekonomik) ecib teorijan käskusiden da taričendoiden kävutandoid ižanduzsistemiden elementoiden funkcioniruindas.
Tedoidusen suruden mödhe tedo jagase makroekonomikaks (rahvahaline ižanduz täuzin) i mikroekonomikaks, jäl'geline tedoidab kodiižandusid, erižid edheotandoid da firmoid.
Metod i funkcijad
[vajehta | vajehtada lähtetekst]Ristituiden kulutuzmärad oma röunatomad, no varad oma röunatud täutamha kulutusid, i pidab valita kaikuččes ekonomižes sistemas: kuiččid tavaroid tehta, kut pidab tehta niid, ken da mittušt radod piidab oigeta, i kenen täht radon rezul'tatad oma. Löuta pätandoid nenihe küzundoihe oma ekonomižen tedon metod.
Ekonomižen tedon funkcijad: tedonandai, praktine, endustusen, mail'mannägendan šingotesen, metodologine, ideologine, kritine i teoretine.
Ekonomikha sidodud vepsän muštatišed
[vajehta | vajehtada lähtetekst]Erased muštatišed oma ottud «Mi meles, se i keles»-kogodusespäi.[1]
- Abuta leta, ala abuta lasketada.
- Ala keita edel, mi katl'an sad.
- Ala mäne, kuna ei pida, ala ota midä ei tariž.
- Andad käzil, a otad jaugoil. (tulese kävuda pördamha velgad)
- Bohatale iknaspäi-ki tuleb, a golläl ka uksespäi-ki lähteb.
- Eci, kut leibäd ecid, siloi löudad.
- Edemba hutid, lähemba otad.
- Ei elokaz om, kudamb elon sab, a elokaz om, kudamb varjoičeb.
- Ei katil keita, a emäg.
- Ei küzugoi, teravas-ik radab, küzutas, ken radab.
- Elokahanke ei sa suttäs, vägevanke ei sa borcuidas.
- Elokaz kut zatrib, a goll' kut voib.
- Ende mez' man möb, edel kut sanan söb.
- Eraz emäg tegeb hubaspäi čoman, a eraz čomaspäi huban.
- Hoikas jokseb — da sanktas lähteb. (rezul'tat ei sättu tegendoile)
- Hüvä da veraz, paha da ičeiž.
- Kaht jänišad küksendeled, ni üht ed tabada.
- Kaikutte ičeze gomn'ale tapab. (ecib ičeze ližad)
- Kebnas tuli, kebnas läksi.
- Kel ohjased kädes, se i ohjandab.
- Kenel om äi, ka tarbiž völ enamb.
- Kenen tavar, ka se i arvon paneb.
- Kodi — kor'bes, pert' — pedajas, luzikad — luhtas. (kenel ei ole nimidä)
- Kolijalpäi velgad ed ota.
- Korman ei käske. (rahoid ei ole)
- Kut radoid, mugoine i pauk.
- Kut sä minei, muga i mä sinei.
- Kuti padaha paik pandud. (om tehtud satusetomašti)
- Kuverz' taht rada, hüvähä ei mäne.
- Küzuda eile vargastada. / Küzundas ei lögoi.
- Käzil jo ed ladi.
- Lanktem, ka libum.
- Lähted parembad ecmähä, ka ed löuda nimittušt.
- Läksin nitmaha, dai vikatehen unohtin.
- Lämoipalod mustoil ed sambuta.
- Mel't-se ei möskekoi.
- Mez' nimel ei elä, a radol.
- Min ecid, sen löudad-ki.
- Min ostad, sen söd-ki.
- Mitte katuz (odjal) om, ka muga jaugad-ki oigenda.
- Necil mehel kündlid ed osta.
- Orjale polušk, radnikale poltin, mastarile rubl'.
- Sapkoiden omblii om kaiken sapkata, lačnik — lačuta, a venehnik — veneheta.
- Seibhid eile, ka aid vereb.
- Spasibospäi balahonha hijamad ed omble.
- Tervhut ed osta.
- Uni ei muni. (ei ole ižanduzližad)
- Velgal oma pit'käd jaugad. (hätken pördust varastada)
- Verhan vargastad, ičeiž kadotad.
Kacu mugažo
[vajehta | vajehtada lähtetekst]Homaičendad
[vajehta | vajehtada lähtetekst]- ↑ Mi meles, se i keles. Vepsläižed muštatišed (ladii om O. J. Žukova). — Petroskoi: «Periodika», 2018. — 96 lp. ISBN 978-5-88170-307-3 (veps.) (ven.)
 |
Ekonomik (tedo) Vikiaitas |