Samoan kel'

Samoan kel' (ičeze nimituz om gagana Sāmoa) om Samoan da Amerikan Samoan (anglijan kelenke) oficialine kel', üks' avstronezižiš kelišpäi.

Ühthine harakteristik

Samoan kelen kaikiš lähižemb om tongan kel' da sen toižed heimolaižed keled oma, ozutesikš, indonezijan kel', gavajan kel', Taivan'-saren keled.

Ei ole lujid erinendoid samoan kelen paginoiden keskes, sikš erazvuiččiden paginoiden pagižijad voidas toimetada toine tošt kebnašti. Formaližen i formalitoman paginoiden keskes om erinendoid: formalitomas paginas kirjutadas k-kirjant t-kirjamen sijas kaiken, ozutesikš, tama «poig» —> kama.

Kelen kirjamišt om sätud latinan kirjamišton pohjal. Kaik om 18 kirjant samoan kirjamištos, niišpäi koume kirjant (H, K, R) kävutadas vaiše ottud toižiš kelišpäi vaihiš.

Samoan kelen nedal' (Vaiaso o le Gagana Sāmoa) om samoan kelen praznik, oigetas sidä joga vodel. Ezmäižen kerdan kelen pühäč om tehnus Avstralijas vodel 2010.

Pagižijoiden lugu

Samoan kelen pagižijoiden lugu om 350..400 tuhad ristituid kaikes mirus, heišpäi pol' eläb Samoan saril, erazvuiččiden meliden mödhe.

Kahtenz' taho pagižijoiden lugun mödhe om Uz' Zelandii, äi samoan ristituid elädas sigä — 114 tuhad, heišpäi läz 81 tuhad ristituid mahttas pagišta samoan kelel. Udenzelandijalaižiden läz kaht procentad mahttas pagišta samoan kelel voden 2013 informacijan mödhe. Vn 2016 Avstralijan rahvahanlugemižen mödhe kaik 44 875 ristitud eliba neciš valdkundas samoan kelen mahtusidenke.

Kirjamišt

Samoan kelen kirjamišt om sätud latinan kirjamišton pohjal vl 1834, siš om 14 kirjant; niiden ližaks, koume kirjant — H, K, R — kävutadas vaiše ottud toižiš kelišpäi vaihiš. Makron-znam kävutase jonoštamha pit'kid vokalid, no ei kirjutagoi sidä nügüd'aigan paksus.

Kirjam	Kulund	Nimituz
Aa	a, a:	a
Ee	e, ɛ:	e
Ii	i, i:	i
Oo	o, o:	o
Uu	u, u:	u
Ff	f	fa
Gg	ŋ	nga

Kirjam	Kulund	Nimituz
Ll	l	la
Mm	m	mo
Nn	n	nu
Pp	p	pi
Ss	s	sa
Tt	t, k	ti
Vv	v	vi

Istorii

Samoan rahvaz sai ičeze kirjamišton evropalaižilpäi toižiden Polinezijan rahvahiden enambusen kartte. Vil'jam Anderson (ang. William Anderson) kirjuti ezmaižid sanoid samoan kelel vl 1777, naku oma:

Tama‘loa («uk-tobmin»),
Tamae‘ty («naine-tobmin»),
Solle («järgeline ristit»).

Nenil sanoil samoan jüred oma, voib löuta lujas pojavid sanoid tämbäižes-ki keles: tamāloa («uk»), tama‘ta‘i («naine» (ustavakaz form)), sole («poig!» — vokativine form, kavütadas kucumha).

Konz Vil'jam Mariner (ang. William Mariner) oli Tongal, ka hän kirjuti erasid pajoid samoan kelel ičeze muštospäi. Nene pajod ei olgoi kändnuded, sikš miše hän ei tedand samoan kel't i kirjuti sanoid värin.

Konz evropalaižed tuliba sarile, hö tahtoiba käta Biblijad samoan kel'he, sikš pidi säda ezmäi kirjamištod samoan kelen täht, ei olend olmas sidä völ. Kirjamišt om sätud vodel 1834 i ezmäine kirj, kudamban nimituz om «E tala A, E, F», om pästtud sil-žo vodel. Kirjas om 11 lehtpol't: oigedkirjutandan urokad i tekstad samoan kelel. Siš kirjas oigedkirjutandal om erinendoid nügüdläižen oigedkirjutandan kohtha, vodel 1836 nece oigedkirjutand toižetui: kävutaškanzihe p-kirjant b-kirjamen sijas, i g-kirjant — ng- da gn- digrafiden sijas; mugažo otaškat'he kävutamižhe makron-znamad pit'kiden vokaliden täht.

Homaičendad