Aktinoidad

Aktinoidad vai Aktinidad om radioaktivižiden himižiden elementoiden grupp, kaik niid om 14. Mülüdas himižiden elementoiden periodižen tabluden III gruppha, 7 periodha.

Elementoiden nomerad oma 90..103. Iče aktinii-element ei ole aktinoid, no kactas sidä gruppan ramuziš paksus.

Enriko Fermi-fizikantedomez' ezimeleti ezmäižeks elementoiden olendad tabludes uranan taga hänen vn 1934 eksperimentoiden jäl'ghe. Viktor Gol'dšmidt-geohimik tariči «aktinoidad»-terminan vl 1937.

Ičendad

Aktinoidoil om läz ühtejiččid ičendoid. Kaik ned oma tipižed metallad. Kaik elementad oma radioaktivižed, pehmdad da hobedakahad. Torii om toižiden aktinoidoiden kovamb: se voib vanuda eskai.

Grupp jagase kahteks ristikoičijaks alagruppaks: transuranižed (kaik elementad uranan taga tabludes) da transplutonižed elementad (plutonijan taga).

Ei ole londuses äjid aktinoidoid, ned oma ratud, sinteziruidud elementad. Uran i torii oma olmas londuses, avaitihe niid ezmäižikš. Voib sada neptunijad, plutonijad, protaktinijad i americijad znamasižiš lugumäriš, mugažo aktinijad. Toižed aktinoidad i niiden äjad izotopad oma harvad lujas heredan radioaktivižen čihodamižen tagut. Samižen mahtused oma reakcii südäitukreaktoras, südäitukpoukahtuz, kebnembiden elementoiden bombardiruid neitronil da kebnoil atomil.

Kävutand

Aktinoidoiden tipine kävutand om atomenergetikas poltuseks i südäitukazegištos (uran, neptunii, plutonii, torii), sidä kesken kosmosas. Toižed kävutandad oma himižiden elementoiden sintez, radiohimižiden substancijoiden sintez da tedoiduz, kontrolirujad ladimed (americii savun andimiš), ühthesuladusiden paremboičend (torii).

Torijan i uranan izotopoiden relätivine mülünd kävutase tähthiden igän maričendan täht.

Homaičendad

Nece kirjutuz om vaiše ezitegez. Tö voit abutada meile, ku kohendat sidä da ližadat sihe.