Almati

Almati
Almatı / Алматы
Lidnanznam;	Flag;
Valdkund	Kazahstan
Eläjiden lugu (2023)	2,211,198 ristitud
Pind	683,5 km²
Pämez'	Erbolat Dosaev; (viluku 2022—)
Telefonkod	+7−727
Aigvö	UTC+6

Almati (vai Alma-At, kaz.: Almatı / Алматы [ɑlmɑˈtə] «Jablokžilo», ven.: Алматы [ɐlmɐˈtɨ], mugažo Venämas ven. Алма-Ата, vozil 1854−1921 Верный Vernii) om Kazahstanan kaikiš suremb lidn, «Suvine pälidn». Vozil 1927−1997 oli Kazahstanan pälidnaks.

Istorii

Voz'sadoil 8.-10. severz'-se žiloid oli lidnan terroitorijal, üks' niišpäi ezimeletaden nimitihe Almatu da seižui Surel šuuktel. Vn 2016 sügüz'kus oigenzihe lidnan 1000-vottušt jubilejad Kazahstanas. Eländpunktan nügüdläine šingotez zavodihe vspäi 1854 kuti venämalaine Vernii-sodalidnuz.

Almati šingotase Keskuzazijan finansižeks keskuseks, medijankeskuseks (nacionaližed telekanalad i lugendlehtesed), Kitain tavaroiden tranzitižeks varažomaks, sömtegimištol i sauvondan edheotandoil, mugažo äjiden rahvahidenkeskeižiden kompanijoiden kazahine päfater sijadase neciš lidnas.

Geografijan andmused

Lidn sijadase valdkundan suvipäivnouzmas, Kirgizstanan röunanno, ezimägišton katl'uses, 500..1700 m korktusil valdmeren pindan päl. Lidnan keskuzpala seižub 893 m ü.m.t. korktusel. Sur' Almatink, Pen' Almatink da niiden ližajoged jokstas lidnas.

Matkad Astan-pälidnhasai om 1240 km pohjoižhe-lodeheze avtotedme vai raudtedme. Lähembaine sur' lidn om Kirgizstanan Biškek-pälidn 230 km päivlaskmha.

Klimat om ven kontinentaline. Kezaaig om päivoikaz, toižed voz'aigad oma pil'vekahad. Voden keskmäine lämuz om +10,4 C°, kezakun-elokun +22,1..+24,4 C°, tal'vkun-uhokun −2,4..−4,6 C°. Ekstremumad oma −37,7 C° (uhoku) i +41,7 C° (heinku). Kezaaigan minimum om +2,0 C° (kezaku), tal'vaigan maksimum om +21,9 C° (uhoku). Ei voi panda halad kezakus-elokus. Paneb sadegid 674 mm vodes, enamba keväz'kus-semendkus (73..113 mm kus), vähemba vilukus (34 mm) i elokus-sügüz'kus (28..34 mm kus). Paneb lunt 53 päiväd tal'ves keskmäras, lumikatken keskmäine korktuz sase 14..15 santimetrhasai vilukus-uhokus. Kun keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 45..49 % röunoiš kezakus-sügüz'kus, 74..79 % kül'mkus-uhokus.

Tobmuz

Vspäi 2014 Almati jagase kahesaks rajonaks.

Lidnan tobmuden pämez' om akim. Edeližed lidnan pämehed oma Baktižan Sagintaev (kezaku 2019 — viluku 2022), Bauiržan Baibek (eloku 2015 — kezaku 2019).

Eläjad

Lidnan ristitišt ületi millionad vn 1981 tal'vkus, kaht millionad vn 2022 kezakus. Vl 2010 lidnan eläjiden lugu oli 1 471 800 ristitud, pind oli 497,8 km². Vn 2021 Kazahstanan rahvahanlugemižen mödhe lidnan ristitišt oli 1 977 011 eläjad. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Läz koumed millionad ristituid elädas lidnan kaikes aglomeracijas (2019, vl 2015 oli läz 2,5 mln).

Rahvahad (2021): kazahlaižed — 63,35 %, venänikad — 20,48 %, uigurad — 5,55 %, korejalaižed — 1,80 %, totarlaižed — 1,50 %, ukrainalaižed — 1,04 %, azerbaidžanlaižed — 0,93 %, dunganlaižed — 0,72 %, saksalaižed — 0,61 %, uzbekad — 0,56 %, toižed rahvahad i rahvahuden ozutandata — 3,45 %.

Uskondan mödhe (2021): islamanuskojad — 57,77 %, ortodoksižed hristanuskojad — 17,41 %, religijatomad — 4,32 %, buddizman uskojad — 0,22 %, judaistad — 0,11 %, toižed uskojad — 0,24 %, religijan ozutandata — 19,94 %.

Kazahstanan Tedoakademii sijadase Almatiš.

Transport

Avtobusad, trolleibusad, maršruttaksid, taksid i metropoliten oma kundaližeks transportaks lidnas. Metron üks'jäine jono radab vspäi 2011, vspäi 2022 üks'toštkümne stancijad om sil, 13,4 km raudted. Rengazavtote om sauvomas. Kaks' päraudtestancijad ratas: Almati-1 (tranzitine, ühtenzoitab Sibirin i Keskuzazijan regionid) i Almati-2 (lopstancijaks).

Rahvahidenkeskeine civiline Almati-lendimport^[1] (ALA / АЛА / UAAA, 6,5 mln passažiroid vl 2018) sijadase vižtoštkümnes kilometras pohjoižpäivnouzmha lidnan keskuzpalaspäi. Tehtas passažirreisid lähižihe pälidnoihe, Evrazijan järedoihe lidnoihe, čarterreisid Keskmeren i Suviazijan kurortoidennoks, mugažo om äi reisid Kazahstanan lidnoihe. Jügureisad ühtenzoittas Päivnouzmaižen Azijan i Päivlaskmaižen Evropan lidnoid. Sen ližaks, kaks' pen't lendimportad oma saudud lidnanno: Boraldai-sodalendimport (viž kilometrad lodeheze lidnaspäi, kaičemha röunmad) i Baiserke-lendimport (35 km pohjoižhe keskusespäi) opendusen i sportan täht.