Samarkand

Samarkand
Samarqand
	Lidnanznam;
Valdkund	Uzbekistan
Eläjiden lugu (2023)	573,200 ristitud
Pind	123,82 km²
Pämez'	Fazliddin Umarov; (uhoku 2022—)
Telefonkod	+998−66
Aigvö	UTC+5

Samarkand (uzb.: Samarqand, tadž.: Самарқанд, virktas [samarˈqand, -ant]) om Uzbekistanan kahtenz'-koumanz' surtte lidn (ühtes rives Namangananke). Se om Samarkandan agjan administrativine keskuz da pala.

Istorii

Eländpunktan aluz om pandud 8. voz'sadal edel m.e., amuine järed keskuz Šuuktel. Mainitase Marakand-nimitusenke (amuižgrek.: Μαρακάνδα) amuižgrekan purtkil, Aleksandr Makedonijalaine oti lidnust vägel. Amuižed sauvused kadoiba mongoližen vägitungendan jäl'ghe. Samarkand oli Tamerlanan imperijan pälidnaks 14. voz'sadal. Vl 1888 raudte ühtenzoiti lidnad Krasnovodskanke, vodele 1899 jätktihe raudted Samarkand-raudtestancijaspäi Andižanhasai. Vll 1925−1930 oli Uzbekan NST:n pälidnan.

Samarkand šingotase avtosauvomižel («Isuzu»-markan avtobusad i jüguavtod, «MAN»-kompanijan jüguavtod i ližavedamad), mašinansauvomižel (kodilibutimed), elektronikan komponentoiden i koditehnikan pästandal, himižel sarakol i kivivoinümbriradmižel, sauvondmaterialiden edheotandoil, sömtegimištol (čai, vin, spirt, maidproduktad), tekstiližel fabrikal, zelliden pästandal, turizmal.

Geografijan andmused

Lidn sijadase Zeravšan-jogen randoil, 702 m korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Taškenthasai om 305 km pohjoižpäivnouzmha avto- i kiruhraudtedme, Tadžikistanan röunhasai om kaks'kümne viž kilometrad päivnouzmha avtotedme.

Klimat om subtropine kontinentaline. Keza om päivoikaz lujas, tal'vaig om pil'vekaz. Voden keskmäine lämuz om +14,7 C°, kezakun-elokun +25,4..+27,2 C°, tal'vkun-uhokun +2,3..+4,0 C°. Ekstremumad oma −25,4 C° (viluku) i +42,4 C° (heinku). Kezaaigan minimum om +4,8 C° (kezaku), tal'vaigan maksimum om +27,5 C° (tal'vku). Ei voi panda halad kezakus-elokus, sügüz'kun minimum om 0 C°. Paneb sadegid 378 mm vodes, enamba keväz'kus (73 mm) i sulakus (63 mm), kuiv sezon oleskeleb kezakus-sügüz'kus (13 mm pordos). Paneb lunt 28 päiväd tal'ves, ühtes rives vihmoidenke. Kun keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 42..47 % röunoiš kezakus-sügüz'kus, 68..76 % kül'mkus-keväz'kus.

Tobmuz

Samarkand jagase 219 mahalläks (fartalaks), ei ole administrativižid rajonid vspäi 2004.

Lidnan tobmuden pämez' om hokim. Edeližed lidnan pämehed oma Boburmirzo Oblakulov (semendku 2019 — uhoku 2022), Furkat Rahimov (eloku 2017 — semendku 2019).

Eläjad

Vl 2015 lidnan eläjiden lugu oli 504 423 ristitud 123,82 km² pindal, vn 2021 redukus — 559,4 tuh. ristituid. Läz 1 mln ristituid eläb Samarkandan lidnaglomeracijas, vn 2022 administrativine reform ezimeletab lidnan territorijan ližadust (284,15 nellikkilometrhasai) i agjan keskusen sirdandad toižhe eländpunktha.

Uzbekalaižed i tadžikalaižed oma enambuses lidnalaižiden keskes. Hö oma islamanuskojad-sunnitad päpaloin. Toižiden rahvahiden keskes šijitine islam i hristanuskond oma levitadud. Hristanuskondan neniden čuradusiden pühäpertid om lidnas: ortodoksine hristanuskond (ph. Aleksii Moskvalaižen päjumalanpert', kaks' jumalanpertid), armenine apostoline jumalankodikund (Surb Astvacacin-pühäpert') i katolicizm (ph. Joann-valatajan jumalanpert').

Openduz

Kaik om 59 keskškolad lidnas, enamba mi kaks'kümne kolledžad da liceid.

Läz kümned üläopendusen aluzkundad ratas lidnas. Niiden keskes oma Samarkandan valdkundaline universitet Šarof Rašidovan nimed^[1] (alusenpanend 1927 kut Uzbekan pedinstitut, om universitetaks vspäi 1933, 25 tuh. üläopenikoid 18 fakul'tetal), Samarkandan verhiden maiden keliden institut, Samarkandan valdkundaline medicinine universitet (alusenpanend 1930, 8,1 tuh. üläopenikoid kümnel fakul'tetal), Samarkandan veterinarižen medicinan institut (vll 1929−2018 maižanduzinstitut, koume tuhad üläopenikoid), Samarkandan avtomobiline sodakamandüläškol, pedinstitut, arhitekturižsauvondinstitut, ekonomikan da servisan institut, Taškentan infotehnologijoiden universitetan filial.

Transport

Avtobusad (oma tehtud lidnan tegimel), tramvaid (kaks' jonod vspäi 2018) i taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Trolleibussistem radoi vll 1957−2004. Vspäi 2011 kiruhraudte (250 kilometrhasai časpigudenke) ühtenzoitab Taškentanke, vspäi 2015 Karšinke i Buharanke.

Rahvahidenkeskeine civiline Samarkand-lendimport^[2] (uzb.: Samarqand xalqaro aeroporti, SKD / UTSS, 1,38 mln passažiroid vl 2024) sijadase pohjoižhe lidnaspäi. Matkad lendimportaspäi lidnan keskuzpalhasai om kahesa kilometrad.

Galerei

Lidnan tobmuden sauvused (2024, ende gubernatoran pert'kulu)
Bibi-Hanim-džuma-mečet' vn 2012 kül'mkus (om saudud vll 1399–1404)
Samarkandan valdkundaline universitet, biologijan fakul'tet zoologijan muzejanke (2015)
Samarkandan agjan muzikan da draman teatr Hamid Alimdžanan nimed (2018)
Rahvahidenkeskeižen Samarkand-lendimportan uz' terminal vn 2023 kezakus
Samarkand-päraudtestancii vl 2018