Köl'n

Köl'n
Köln
Lidnanznam;	Flag;
Valdkund	Saksanma
Eläjiden lugu (2023)	1,084,831 ristitud
Pind	405,01 km²
Pämez'	Genrietta Reker; (reduku 2015—,; Henriette Reker)
Telefonkod	+49−22
Aigvö	tal'vel UTC+1,; kezal UTC+2

Köl'n (saks.: Köln [kœln], sijaline pagin Kölle, latin.: Colonia) om Saksanman lidn valdkundan päivlaskmas i Pohjoine Rein da Vestfalii-federacijanman suvipäivlaskmas. Se om nellänz' surtte lidn valdkundas, Rurštadtan kaikiš suremb lidn.

Istorii

Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 38 EME kuti Ubiorum-lidnuz (latin.: Oppidum Ubiorum) rimalaižen Mark Vipsanii Agrippa-polknikan käskön mödhe. Vl 50 meiden erad anttihe Rimalaižen imperijan lidnan statusad (latin.: Colonia Claudia Ara Agrippinensium) da riman oiktust. 19. voz'sadal Köl'n eli läbi tegimišton sauvondas. Toižen mail'man sodan aigan lidnan ühesa kümnendest oli pandud mantazole, vanhan lidnan äjad sauvused oma udessündutadud täuzin.

Lufthansan päfater om saudud lidnas. Järedad tegimed ratas nenil kompanijoil: Ford, Toyota, Bayer.

Geografijan andmused

Lidn sijadase Rein-jogen alajoksmusen randoil, 38..118 m korktusil, 52 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Berlinhasai om 475 km päivnouzmha-pohjoižpäivnouzmha orhal, 548 km raudtel vai 572 km avtotedme (Gannoveran kal't). Enzne Bonn-pälidn om Köl'nan suvižeks ezilidnaks, ka erased-se federaližed aluzkundad baziruišoiš Köl'nas tähäsai, ozutesikš, il'mvägiden ohjanduz, sodasüdäitedištelendan aluzkund, Lidnoiden nevondkund (Städtetag).

Klimat om ven valdmeren valatoitusenke, pil'vesekaz tal'vel. Voden keskmäine lämuz om +10,7 C°, kezakun-elokun +17,1..+19 C°, tal'vkun-uhokun +3,0..+3,8 C°. Ekstremumad oma −23,4 C° (viluku) i +40,3 C° (heinku). Kezaaigan minimum om −0,5 C° (kezaku), tal'vaigan maksimum om +21 C° (uhoku). Ei voi olda haloid heinkus-elokus vaiše. Paneb sadegid 802 mm vodes, läz tazomäras kuidme, enamba kezakus-elokus (83..87 mm kus), vähemba uhokus-sulakus (48..55 mm kus). Paneb lunt 10..11 päiväd vodes keskmäras. Kun keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 67..73 % röunoiš keväz'kus-elokus, 78..84 % sügüz'kus-uhokus.

Tobmuz

Köl'n jagase ühesaks ümbrikoks (saks.: Stadtbezirk) da 86 lidnrajonaks (Stadtteil).

Lidnan tobmuden pämez' om oberburgomistr (saks.: Oberbürgermeister der Stadt Köln). Edeližed lidnan pämehed oma Jürgen Roters (reduku 2009 — reduku 2015), Fric Šramma (Fritz Schramma, sügüz'ku 2000 — reduku 2009).

Eläjad

Vn 2011 Saksanman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 1 017 155 ristitud, sidä kesken saksalaižed otiba 84 %. Kaik 1 075 935 eläjad oli lidnas vl 2016. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd', mugažo oli 1 013 771 eläjad vl 1975. Läz koumed millionad ristituid elädas Köl'nan lidnaglomeracijas, kümne millionad om kaikes Rurštadtas.

Znamasine üläopendusen aluzkund om Köl'nan universitet^[1] (saks.: Universität zu Köln, alusenpanend 1388, 44,5 tuh. üläopenikoid 2023/24 openduzvodel). Toižed üläopendusen aluzkundad oma sättutoitud tedoiden nell' üläškolad (valdkundaline tehnine, privatižed katoline, Reinan, Frezeniusan), koume tošt üläškolad (Sportan, Muzikan da kargun, Medijan), dizainan rahvahidenkeskeine škol, rahvahidenkeskeine fil'mškol, biznesškol. Nell' tedoinstitutad Maks Plankan nimed ratas Köl'nas: biologijan da ravahuden, nevrologijan, sociologijan, kazmusiden äikerdoičendan sferoiš. Saksanman keskusen aviacijas i kosmonavtikas päfater om lidnas.

Transport

Avtobusad i kiruhtramvai (saks.: Cologne Stadtbahn vspäi 1968, 12 jonod, 195 km raudted, 38 manalašt seižutest) oma kundaližeks transportaks lidnas, niiden severz'-se maršrutoid ühtenzoittas aglomeracijan toižidenke lidnoidenke. Köl'n -päraudtestancii radab vspäi 1859. Vezitransport kävutase turistoil päpaloin.

Rahvahidenkeskeine soda- da civiline Köl'n / Bonn-lendimport «Konrad Adenauer»^[2]^[3] (CGN / EDDK, 12,9 mln passažiroid vl 2018, läz üht millionad tonnoid jüguid vl 2022) sijadase kaks'toštkümnes kilometras suvipäivnouzmha lidnan keskuzpalaspäi (i 16 km lodeheze Bonnaspäi). Tehtas reisid Evropan äjihe pälidnoihe i znamasižihe lidnoihe, Turkanman surihe lidnoihe, Keskmeren äjihe lebutahoiže, mugažo Saksanman surihe lidnoihe. Om jügureisid kaikedme Pohjoižedme mapoliškodme (Suvipäivnouzmaine Azii, Indii, AÜV).