Gimalajad

Gimalajad (sanskr.: हिमालय hima:laja «lumiden sijaduz», hindi: हिमालय, nepali: हिमालय, kit.: 喜馬拉雅山脈) om kaikiš korktemb mägisistem Mas. Ned sijadasoiš Tibetan mägišton (pohjoižes) da Indan da Gangan tazangišton (suves) keskes.

Klimatan da londusen kontrast niiden keskes om terav lujas: rahvahatomad mad i tropikad.

Gimalajad ottas viden valdkundan territorijan palad: Indii, Nepal, Kitai (sen Tibetan avtonomine ümbrik), Pakistan i Butan.

Gimalajiden mägisisteman piduz om 2900 km, sen leveduz — läz 350 km, pind 650 tuhad nellikkilometrad. Mägiharjoiden keskmäine korktuz om läz kut kilometrad meren pindan päl, kaikiš suremb — 8848 m (Džomolungm-mägi). Kümne mäged-«kahesatuhanikad» seištas Gimalajiš, mugoižid om 14 kaikes mail'mas.

Toine korged mägisistem — Karakorum — sijadase Gimalajiden päivlaskmaižes čepišpäi homendezbokas.

Geografii da klimat

Gimalajad seištas ülenpäiš Indan da Gangan tazangištod. Mäged sijadase koumel pordhal: Šivalik-mäged (Ezigimalajad), Pened Gimalajad (Pir Pandžal-, Dhaolahdar-mägisel'gad) da Sured Gimalajad (alajagase nell'hä territorijha: Pendžaban, Kumaonan, Nepalan da Assaman Gimalajad).

Sured Gimalajad kogotas mägiš-«kahesatuhanikoišpäi». Jäžomiden pind siš om enamba mi 33 tuhad km², reskan veden varad — läz 12 tuhad km³. Jäžomiden lugu om läz 15 tuhad^[1]^[2]. Suviazijan kaikiš pidembad da surembad joged lähttas sišpäi: Ind, Gang, Brahmaputra. Ind-jogi röunatab necidä mägisel'gad päivlaskmas, i päivnouzmas — Brahmaputra-jogi.

Peniden Gimalajiden mägenpäd sadas 2,4 km ičeze keskznamoičendal, sen ühtes päivlaskmas — nell' kilometrad.

Kaikiš madalamb mägisel'g om Šivalik, vedase pidust' kaiked päšt mägisistemad (Indalpäi Brahmaputralesai), kaik sen mäged oma alemba mi kaks' kilometrad meren pindan päl.

Gimalajiden libutamine jätktase nügüd'aigan-ki.

Mägiden suvipautked oma mussoniden painuden al. Lujad sadeged pandas sille: 1000 mm:späi päivlaskmal 4000 mm:hasai päivnouzmpolel.

Kuiv da vilu kontinentaline klimat om pohjoižpautkil.

Mägiden ülähäs kezaližed pakaižed ülitadas −25 C°, i tal'veližed −40 C°, sen ližaks kova tullei puhub (150 km časpigudenke).

Ristitišt

Ezmäižed löutud žilod Gimalajiden ezimägištoiš datiruišoiš läz kahesad tuhad vozid EME.

Täs om äi etnosid, hö elädas ka eliba londuseližes izoläcijas toine toižespäi.

Homaičendad

Irdkosketused

Kembridžan da Jeilin universitetoiden ühthine tedoidai luguprojekt Gimalajiš (digitalhimalaya.com). (angl.)

Gimalajad Vikiaitas

[1] Gimalajad. Londuz pbs.org-saital. (angl.)

[2] The Himalayan Glaciers (Gimalajiden jäžomad) //Fourth assessment report on climate change (2007, Nellänz' satusenladind klimatan vajehtusiš). — Ipcc.ch. (angl.)

[1]

[2]