Ris
| Ris | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Risan Oryza sativa-erik | ||||||||||||
| Tedoklassifikacii | ||||||||||||
|
||||||||||||
| Latinankel'ne nimi | ||||||||||||
| Orýza L., 1753 | ||||||||||||
| Areal | ||||||||||||
 | ||||||||||||
|
Ris (latin.: Oryza) om üks'voččiden i äivoččiden heinäsižiden kazmusiden heim. Kogoneb 18 erikospäi. Mülütadas Tähkheiniden sugukundha.
Etimologii
[vajehta | vajehtada lähtetekst]Heimon latinine oryza-nimituz sündui amuižgrekan ὄρυζα orisa-sanaspäi, se libui sanskritan vrihi-sanaspäi. Ris-nimituz tuli Venämaha evropan kelišpäi (saks.: Reis, alam.: rijs) 19. voz'sadan lopus, edel sidä nimitihe «saracinan jüväks».
Kazvatand
[vajehta | vajehtada lähtetekst]Kul'tivirudas risad läz 9 tuhad vozid Päivnouzmaižes Azijas i 2..3 tuhad vozid Afrikan Niger-jogen randoil. Planetan ristitišton enamba pol't sötlese risal, sidä kesken nened järedad valdkundad: Kitai, Indii, Indonezii, Bangladeš, Vjetnam (se videnik obrädi risvillän 547 mln tonnoid vl 2016). Maižanduseline Oryza sativa-erik om heimon tipine. Risan otand kul'turha tegihe koumes erigoittud keskuses, niišpäi joga oti ičeze erikod: Päivnouzmaine Azii (Oryza sativa), Suviazii (Oryza nivara), Nigeran randad (Oryza glaberrima). Nügüd'aigan azijalaižed erikod vajehtiba endemižen risan erikod Afrikan maižanduses läz täuzin. Keskmäine satusenmär om 60 centnerad gektaraspäi (oleleb 150-ki), i voib kazvatada risad severz'-se kerdoid vodes lämän klimatan tagut.
Ris küzub kazvatamižen arvoimižid, voib pölištuda halaspäi. Sokazmuz, navedib vet lujas, ištutadas taimnid ani vedhe, i muga kazvab, tarkoikti lapakoiktal pöudol. Vezi kaičeb liigad insoläcijad vaste i päzutab rujoheinišpäi. Semned idüdas +10..+12 C° lämudel. Seikh kazvab pol'tošt metrhasai kortte. Kuivatas pöudod vaiše obrädindan aigale.
Kävutand
[vajehta | vajehtada lähtetekst]Kävutadas risan villäd surmäks i jauhoks sömhä, se om leibän sijas Azijan maiš. Tehtas alkogoližid jomid risan villäspäi. Sadas void risan idüišpäi. Ottas jättud seikhid ol'geks. Ol'g mäneb bumagan i kartonan tehmižhe, veroližen tatamin pehmed täutim. Jändused risan ümbriradmižespäi oma čoma söte kodilinduiden i kabjživatišton täht.
Heimon erikod
[vajehta | vajehtada lähtetekst]Jagadas heimon erikoid nelläks sekcijaks.
- Australiensis-sekcii
- Oryza australiensis Domin
- Brachyantha-sekcii
- Oryza brachyantha A.Chev. & Roehr.
- Oryza-sekcii
- ser. Latifoliae
- Oryza eichingeri Peter
- Oryza grandiglumis Döll, Prodoehl
- Oryza latifolia Desv.
- Oryza minuta J.Presl
- Oryza officinalis Wall.
- Oryza punctata Kotschy ex Steud.
- ser. Oryza
- Oryza barthii A.Chev.
- Oryza glaberrima Steud. — Afrikanine ris
- Oryza longistaminata A.Chev. & Roehr.
- Oryza rufipogon Griff.
- Oryza sativa L. (tipine erik)
- Padia-sekcii
- ser. Meyerianae
- Oryza meyeriana Zoll. & Moritzi, Baill.
- Oryza neocaledonica Morat — Udenkaledonine ris
- ser. Ridleyanae
- Oryza longiglumis Jansen
- Oryza ridleyi Hook.f.
- ser. Schlechterianae
- Oryza schlechteri Pilg.
Homaičendad
[vajehta | vajehtada lähtetekst]
 |
Ris Vikiaitas |