Čili: Erod versijoiden keskes

Čilin Tazovaldkund
República de Chile
Flag;	Valdkundznam;
Pälidn	Santjago
Eläjiden lugu (2014)	17,363,894 ristitud
Pind	756,950 km²
Kel'	ispanijan
Valdkundan pämez'	Mišel' Bačelet
Päministr	hän-žo
Religii	hristanuskond
Valüt	čilin peso (CLP)
Internet-domen	.cl
Telefonkod	+56
Aigvö	tal'vel UTC-4 da -6; kezal UTC-3 da -5

Sirvi ajalugu interaktiivselt

← Vanhemb vajehtuz Udemb vajehtuz→

Südäimišt om heittud Ližatud südäimišt

VisuaalneVikitekst

Pandud

Vajehtuz 6. Kezaku 2015, kell 13:19

Čili (isp.: Chile), täuz' oficialine nimi — Čilin Tazovaldkund (isp. República de Chile), om valdkund Suviamerikas, Tünen valdmeren randal. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Santjago. Valdkundan parlamentan molembid kodid sijazihe Val'paraisoho (port päivlaskmpolehe pälidnaspäi) tobmut decentralizuimha.

Istorii

Vl 1818 uhokun 12. päiväl Čili tedoti ičeze ripmatomudes Ispanijaspäi.

Vl 1973 sügüz'kun 11. päiväl sodakukerduz oli valdkundas.

Jäl'gmäine Konstitucii^[3] om ottud kaiken rahvahan referendumal vl 1980 sügüz'kun 11. päiväl da tuli väghe paloin vl 1981 keväz'kus, Pinočetan aigan, täuzin — vl 1990 keväz'kun 11. päiväl. Se om väghe nügüd'-ki, voziden 1989 (referenduman jäl'ghe) da 2005 (parlamentan pätandan mödhe) znamasižiden vajehtusidenke.

Geografijan andmused

Čili om mavaldkundröunoiš Perunke pohjoižes (röunan piduz — 168 km), Bolivijanke pohjoižpäivnouzmas (942 km) da Argentinanke päivnouzmas (6691 km). Ühthine röunoiden piduz — 7801 km. Valdkundan päivlaskmaižed randad lainištab Tün' valdmeri. Randanpird om 6435 km (penita sarita).

Man reljef om mägikaz. Valdkund otab kaidan pit'kan randjonon Tünen valdmeren da Andiden keskes. Kaikiš korktemb čokkoim om Ohos del' Salado-stratovulkan (kändase kuti «solavad sil'mad»), 6880 metrad valdmeren pindan päl, se om korktembaine vulkan Mas.

Klimat vajehtab lujas valdmeren venospäi suves letetazangištoiden tropižhe pohjoižes.

Londuseližed pävarad oma vas'k, raudkivend, molibden, kalližarvoižed metallad, nitratad; toižed varad — mec, kala, gidroenergii.

Politine sistem

Čili om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan da radonoigendajan tobmuden pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast 4 vodeks, ei sa tošti. Prezident paneb radsijha ohjastusen ühtnijoid, sodavägiden käsknikoid, Ülembaižen Käskuzkundan sudijoid, sur'oigenuzid verhiže maihe. Sen ližaks, prezident tob ičeze käskusid parlamentha vahvištamha.

Parlament om kaks'kodine Čilin Nacionaline Kongress. Üläkodi om Senat 38 ühtnijanke, kaik rahvaz valičeb heid kahesaks vodeks, Senatan pol' vajehtase päliči nelläs vodes. Alakodi om Deputatoiden Kodi 120 ezitajanke, mugažo kaik rahvaz valičeb heid, valdatusiden strok om nell' vot.

Čilin päjärgvaličendad oliba vl 2013 kül'mkun 17. päiväl, ühtes kerdas (päiväiči) valitihe parlamentan ühtnijoid, prezidentad da sijaližid valdkundmehid. Kaik hö radaškanziba vs 2014 keväz'kun 11. päiväspäi. Nügüdläine prezident om Mišel' Bačelet (oti 62,16%).

Administrativiž-territorialine jagand

Kacu kirjutuz: Čilin administrativiž-territorialine jagand.

Čili alajagase 15 agjaha (isp.: región), sidä kesken pälidnan agj (Santjago). Znamoitas agjoid riman luguil nimenke ühtes. Agjad jagadas 54 provincijha (isp.: provincia), ned — 346 kommunha (isp.: comuna).

Eläjad

Čiliš elädas čililaižed.

Toižed sured lidnad (enamba 250 tuh. ristitud vl 2012, surembaspäi penembha): Puente Al'to, Antofagast, San Bernardo, Vinja del' Mar, Val'paraiso, Temuko, Rankagua. Vl 2012 kaik oli 48 lidnad enamba mi 50 tuhad eläjidenke.

Ižanduz

Vl 2009 Čilin päeksport oli vas'k da sen ühthesuladused (52%), kala (6%), fruktad (6%); toine eksport oli vin (3%), pucellüloz (5%), kuld (2%), toižed metallad (2%).

Valdkund tegeb mail'man vas'ken koumandest. Se om mugažo kahesanz' surtte vinan tegii mail'mas.

Homaičendad

↑ Čilin ristitišton endustuz vl 2014 heinkus. — Mail'man faktoiden kirj (Cia.gov). (angl.)
↑ Antarktidan 1 250 000 km² ei mülüden, kudambid Čili tahtoib.
↑ Čilin Konstitucijan tekst (2012) Vikipurtkiš. (angl.)

Irdkosketused

Čilin prezidentan da ohjastusen oficialine sait. (isp.) (angl.)
ThisisChile.cl — Čilin Tazovaldkundan oficialine sait. (isp.) (angl.)
Čilin atlas Vikiaitas.

	Suviamerikan valdkundad
	Suviamerikan valdkundad Argentin \| Bolivii \| Brazilii \| Čili \| Ekvador \| Gajan \| Kolumbii \| Paragvai \| Peru \| Surinam \| Urugvai \| Venesuel

[1] Čilin ristitišton endustuz vl 2014 heinkus. — Mail'man faktoiden kirj (Cia.gov). (angl.)

[2] Antarktidan 1 250 000 km² ei mülüden, kudambid Čili tahtoib.

[3] Čilin Konstitucijan tekst (2012) Vikipurtkiš. (angl.)

[1]

[2]

[3]

@@ Rivi 9: / Rivi 9: @@
 | Voz' = 2014
 | Pind = 756.950<ref>[[Antarktid]]an 1 250 000 km² ei mülüden, kudambid Čili tahtoib.</ref>
-| Kart = LocationChile.svg
+| Kart = Chile in South America (+Easter Islands).svg
 | Kel' = [[ispanijan kel'|ispanijan]]
 | Valdkundan pämez' = [[Bačelet Mišel'|Mišel' Bačelet]]
@@ Rivi 19: / Rivi 19: @@
 | Aigvö = tal'vel [[UTC]]-4 da -6<br />kezal [[UTC]]-3 da -5
 }}
-'''Čili''' ([[ispanijan kel'|isp.]]: ''Chile''), täuz' oficialine nimi — '''Čilin Tazovaldkund''' ([[ispanijan kel'|isp.]] ''República de Chile'') om valdkund [[Suviamerik]]as. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om [[Santjago]].
+'''Čili''' ([[ispanijan kel'|isp.]]: ''Chile''), täuz' oficialine nimi — '''Čilin Tazovaldkund''' ([[ispanijan kel'|isp.]] ''República de Chile''), om valdkund [[Suviamerik]]as, [[Tün' valdmeri|Tünen valdmeren]] randal. Pälidn da kaikiš suremb lidn om [[Santjago]]. Valdkundan parlamentan molembid kodid sijazihe [[Val'paraiso]]ho (port päivlaskmpolehe pälidnaspäi) tobmut decentralizuimha.
 == Istorii ==
+Vl 1818 uhokun 12. päiväl Čili tedoti ičeze ripmatomudes [[Ispanii|Ispanijaspäi]].
+Vl 1973 sügüz'kun 11. päiväl sodakukerduz oli valdkundas.
+Jäl'gmäine Konstitucii<ref>[https://en.wikisource.org/wiki/Constitution_of_Chile Čilin Konstitucijan tekst (2012) Vikipurtkiš.] {{ref-en}}</ref> om ottud kaiken rahvahan referendumal vl 1980 sügüz'kun 11. päiväl da tuli väghe paloin vl 1981 keväz'kus, [[Augusto Pinočet|Pinočetan]] aigan, täuzin — vl 1990 keväz'kun 11. päiväl. Se om väghe nügüd'-ki, voziden 1989 (referenduman jäl'ghe) da 2005 (parlamentan pätandan mödhe) znamasižiden vajehtusidenke.
 == Geografijan andmused ==
+[[Fail:Relief Map of Chile.jpg|thumb|left|200px|Čilin reljefan kart.]]
+Čili om mavaldkundröunoiš [[Peru]]nke pohjoižes (röunan piduz — 168 km), [[Bolivii|Bolivijanke]] pohjoižpäivnouzmas (942 km) da [[Argentin]]anke päivnouzmas (6691 km). Ühthine röunoiden piduz — 7801 km. Valdkundan päivlaskmaižed randad lainištab [[Tün' valdmeri]]. Randanpird om 6435 km (penita sarita).
+Man reljef om mägikaz. Valdkund otab kaidan pit'kan randjonon Tünen valdmeren da [[Andad|Andiden]] keskes. Kaikiš korktemb čokkoim om [[Ohos del' Salado]]-stratovulkan (kändase kuti «solavad sil'mad»), 6880 metrad valdmeren pindan päl, se om korktembaine vulkan [[Ma]]s.
+Klimat vajehtab lujas valdmeren [[ven vö|venospäi]] suves letetazangištoiden [[tropine vö|tropižhe]] pohjoižes.
+Londuseližed pävarad oma [[vas'k]], [[raud|raudkivend]], [[molibden]], [[kalližarvoižed metallad]], [[nitratad]]; toižed varad — [[mec]], [[kala]], [[gidroenergii]].
 == Politine sistem ==
+[[Fail:Palacio de La Moneda.png|thumb|right|250px|''La Moneda''-pert'kulu om Čilin prezidentan radsija [[Santjago]]n keskuses.]]
-Čili om unitarine konstitucine [[prezidentine tazovaldkund|prezidentine]] tazovaldkund. Valdkundan da radonoigendajan tobmuden pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast 4 vodeks, ei sa tošti.
+Čili om unitarine konstitucine [[prezidentine tazovaldkund|prezidentine]] tazovaldkund. Valdkundan da radonoigendajan tobmuden pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast 4 vodeks, ei sa tošti. Prezident paneb radsijha ohjastusen ühtnijoid, sodavägiden käsknikoid, Ülembaižen Käskuzkundan sudijoid, sur'oigenuzid verhiže maihe. Sen ližaks, prezident tob ičeze käskusid parlamentha vahvištamha.
+Parlament om kaks'kodine Čilin Nacionaline Kongress. Üläkodi om Senat 38 ühtnijanke, kaik rahvaz valičeb heid kahesaks vodeks, Senatan pol' vajehtase päliči nelläs vodes. Alakodi om Deputatoiden Kodi 120 ezitajanke, mugažo kaik rahvaz valičeb heid, valdatusiden strok om nell' vot.
-Parlament, Čilin Nacionaline Kongress, om kaks'kodine.
+Čilin päjärgvaličendad oliba vl 2013 kül'mkun 17. päiväl, ühtes kerdas (päiväiči) valitihe parlamentan ühtnijoid, prezidentad da sijaližid valdkundmehid. Kaik hö radaškanziba vs 2014 keväz'kun 11. päiväspäi. Nügüdläine prezident om [[Mišel' Bačelet]] (oti 62,16%).
 == Administrativiž-territorialine jagand ==
 &nbsp;&nbsp;&nbsp;''Kacu kirjutuz: [[Čilin administrativiž-territorialine jagand]].''
+Čili alajagase 15 agjaha ([[ispanijan kel'|isp.]]: ''región''), sidä kesken pälidnan agj ([[Santjago]]). Znamoitas agjoid riman luguil nimenke ühtes. Agjad jagadas 54 provincijha ([[ispanijan kel'|isp.]]: ''provincia''), ned — 346 kommunha ([[ispanijan kel'|isp.]]: ''comuna'').
 == Eläjad ==
 Čiliš elädas [[čililaižed]].
+Toižed sured lidnad (enamba 250 tuh. ristitud vl 2012, surembaspäi penembha): [[Puente Al'to]], [[Antofagast]], [[San Bernardo (lidn, Čili)|San Bernardo]], [[Vinja del' Mar]], [[Val'paraiso]], [[Temuko]], [[Rankagua]]. Vl 2012 kaik oli 48 lidnad enamba mi 50 tuhad eläjidenke.
 == Ižanduz ==
+Vl 2009 Čilin päeksport oli [[vas'k]] da sen ühthesuladused (52%), [[kala]] (6%), [[frukt]]ad (6%); toine eksport oli [[vin]] (3%), [[cellüloz|pucellüloz]] (5%), [[kuld]] (2%), toižed [[metall]]ad (2%).
+Valdkund tegeb mail'man [[vas'k]]en koumandest. Se om mugažo kahesanz' surtte [[vin]]an tegii mail'mas.
 == Homaičendad ==
@@ Rivi 42: / Rivi 65: @@
 == Irdkosketused ==
-* [http://www.gobiernodechile.cl/ Čilin ohjastusen sait.] {{ref-es}}
+* [http://www.gob.cl/ Čilin prezidentan da ohjastusen oficialine sait.] {{ref-es}} {{ref-en}}
-* [http://www.thisischile.cl/ ThisisChile.cl — oficialine Čilin sait.] {{ref-es}} {{ref-en}}
+* [http://www.thisischile.cl/ ThisisChile.cl — Čilin Tazovaldkundan oficialine sait.] {{ref-es}} {{ref-en}}
 * [https://commons.wikimedia.org/wiki/Atlas_of_Chile Čilin atlas Vikiaitas.]
 {{Suviamerik}}
-{{stub}}
 [[Kategorii:Čili| ]]