Argentin

Argentinan Tazovaldkund
República Argentina
Flag;	Valdkundznam;
Pälidn	Buenos Aires
Eläjiden lugu (2018)	44,694,198 ristitud
Pind	2,766,890 km²
Kel'	ispanijan
Valdkundan pämez'	Al'berto Fernandes
Päministr	Santjago Kafiero
Religii	hristanuskond
Valüt	argentinan peso (ARS)
Internet-domen	.ar
Telefonkod	+54
Aigvö	UTC−3

Argentin (isp.: Argentina [aɾxenˈtina]), täuz' oficialine nimituz — Argentinan Tazovaldkund (isp.: República Argentina), om valdkund Suviamerikas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Buenos Aires.

Istorii[redaktiruida | redaktiruida purde]

Vn 1816 9. päiväl heinkud Argentin tedištoiti ičeze ripmatomudes Ispanijaspäi.

Valdkundan ezmäine Konstitucii (isp.: Constitución) oli väges vspäi 1811. Nügüdläine kümnenz' lugul Konstitucii^[2]^[3] om vahvištadud vl 1983, se om kudenden Konstitucijan (1853) ümbriradmine i om väges vn 1994 vajehtusidenke.

Geografijan andmused[redaktiruida | redaktiruida purde]

Argentinan topografine kart

Argentin om mavaldkundröunoiš Čilinke päivlaskmas (röunan piduz — 6691 km), Bolivijanke (942 km) da Paragvainke (2531 km) pohjoižes, Brazilijanke (1263 km) da Urugvainke (541 km) pohjoižpäivnouzmas. Ühthine röunoiden piduz — 11,968 km. Valdkundan päivnouzmaižed randad lainištab Atlantine valdmeri. Randanpird — 4989 km.

Kaikiš korktemb čokkoim om Akonkagua-mägenoc, 6960 m valdmeren pindan päl.

Londuseližed pävarad oma kivivoi, metallad (raudkivend, vas'k, tin, hahktin, cink, uran), mahuz.

Tobmuden organad[redaktiruida | redaktiruida purde]

Ohjandusen form om federativine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (isp.: Presidente de la Nación Argentina). Kaik rahvaz valičeb händast nelläks vodeks.

Parlament om kaks'kodine Nacionaline Kongress (isp.: Congreso de la Nación Argentina). Üläkodi om Senat (Senado) 72 ühtnijanke kudeks vodeks, kaik rahvaz valičeb koumandest kaikuččel kahtel vodel. Alakodi om Eztajiden kodi (Cámara de Diputados) 257 ühtnijanke nelläks vodeks, kaik rahvaz valičeb sen pol't kaikuččel kahtel vodel.

Valdkundan järgenduseližed pävaličendad oliba vn 2019 27. päiväl redukud, valitihe prezidentad, parlamentan alakodin ühtnijoid i Senatan koumandest. Nügüdläine Argentinan prezident om Al'berto Fernandes (sai 48,1%, radoi Argentinan päministran vll 2003−2008), varaprezident — Kristina Fernandes de Kiršner (oli valdkundan prezidentan 10.12.2007−10.12.2015), päministr om Santjago Kafiero, kaik koume ratas nenil radnikusil vn 2019 tal'vkun 10. päiväspäi.

Administrativiž-territorialine jagand[redaktiruida | redaktiruida purde]

Kacu kirjutuz: Argentinan administrativiž-territorialine jagand.

Argentin jagase 23 agjaks (provincijaks), sen ližaks 1 pälidnan avtonomine Buenos Aires-ümbrik om olmas.

Eläjad[redaktiruida | redaktiruida purde]

Argentinas elädas argentinalaižed. Vl 2010 eläjiden lugu oli 40 091 359 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.

Valdkundan ristitišt augotižlibundan mödhe (2010): evropalaižed (Italijaspäi i Ispanijaspäi tobjimalaz) da mestizo — 97,2%, indejalaižed — 2,4%, afrikalaižed — 0,4%.

Religijan mödhe (2020) 92% eläjid oma riman katolikad (valdkundaline religii; vaiše videndez tuleb pühäpertihe), protestantad — 2%, judaizman uskojad — 2%, toižed uskojad — 4%.

Toižed sured lidnad (vl 2007, surembaspäi penembha): lidnad-millionerad oma Kordov, Rosario; enamba 500 tuh. ristituid — Mendos, San Migel' De Tukuman, La Plat, Mar Del' Plat. Lidnalaižiden pala om 92,1% (2020).

Ekonomik[redaktiruida | redaktiruida purde]

Vl 2012 Argentinan päeksport oli soi da soivoi (22%), avtod da toižed likkuimed (10%), kukuruz (6%); toine eksport — kivivoi (5%), fruktad, lehmänliha da nahkad.