Urugvai

Päivnouzmaižen Urugvain Tazovaldkund
República Oriental del Uruguay
Flag;	Valdkundznam;
Pälidn	Montevideo
Eläjiden lugu (2018)	3,369,299 ristitud
Pind	176,215 km²
Kel'	ispanijan
Valdkundan pämez'	Jamandu Orsi
Päministr	ei ole
Religii	hristanuskond, ateizm
Valüt	urugvain peso (UYU)
Internet-domen	.uy
Telefonkod	+598
Aigvö	UTC−3

Urugvai (isp.: Uruguay [uɾuˈɣwaj]), täuz' oficialine nimi — Päivnouzmaižen Urugvain Tazovaldkund (isp.: República Oriental del Uruguay [reˈpuβlika oɾjenˈtal del uɾuˈɣwaj]), om valdkund Suviamerikas, Atlantižen valdmeren randpolel. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Montevideo.

Istorii

Vn 1825 25. päiväl elokud Urugvai tedištoiti ičeze ripmatomudes Brazilijaspäi.

Valdkundan ezmäine Konstitucii (isp.: Constitución) oli olmas vll 1830−1918 vn 1829 versijan jäl'ghe. Jäl'gmäine seičemenz' lugul Konstitucii^[2]^[3] om väges vspäi 1966 voziden 1989, 1994, 1996 da 2004 vajehtusidenke.

Geografižed andmused

Urugvai om mavaldkundröunoiš Argentinanke päivlaskmas (röunan piduz — 579 km) da Brazilijanke pohjoižpäivnouzmas (985 km). Ühthine maröunoiden piduz om 1564 km. Atlantižen valdmeren randanpird — 660 km. Valdkundan pind om 176 215 km².

Reljef om kukhikaz, tazo läz mererandištod. Kaikiš korktemb čokkoim om Katedral'-mägi (514 m ü.m.t.).

Klimat om valdmerine subtropine.

Londuseližed varad oma väghine mahuz, kala, gidroenergii, erased mineralad. Omaluižed ottas territorijan seičeme ühesandest, mec — kümnendest.

Politine sistem

Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident (isp.: Presidente de la República Oriental del Uruguay). Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, kahtenden strokun jäl'geten voimuseta. Prezident om ohjastusen-ki pämez'. Hän, varaprezident i koumetoštkümne ministrad ühtnedas valdkundan ohjastusen ištundoihe. Prezident paneb radsijha kaikid ministrid.

Parlament om kaks'kodine Päsuim (isp.: Asamblea General). Üläkodi om Senatoriden Kodi (Senat, isp.: Cámara de Senadores) 30 valitud ühtnijanke, valdkundan varaprezidentanke ezimeheks. Alakodi om Deputatoiden Kodi (isp.: Cámara de Diputados) 99 ezitajanke. Kaik rahvaz valičeb parlamentan ühtnijoid videks vodeks.

Urugvain järgenduseližed pävaličendad oliba vn 2024 27. päiväl redukud, valitihe parlamentan kodid i prezidentad. Änestadihe prezidentad kahtendes turas vn 2019 24. päiväl kül'mkud. Jamandu Orsi sai vägestust (Yamandú Orsi, 52,00 % änid), radab prezidentan vn 2025 keväz'kun 1. päiväspäi. Varaprezident om Karolina Kosse siš-žo aigaspäi. Edeližed prezidentad oma Luis Al'berto Lakal'je Pou (1. keväz'ku 2020 — 1. keväz'ku 2025, sai 50,79 % änid kahtendes turas, hänen tat oli valdkundan prezidentan vll 1990−1995), Tabare Vaskes (kahtenz' strok 1. keväz'ku 2015 — 29. uhoku 2020, sai 56,63 % valičendoil; ühtenz' strok oli vozil 2005−2010).

Administrativiž-territorialine jagand

Kacu kirjutuz: Urugvain administrativiž-territorialine jagand.

Urugvai jagase ühesatoštkümneks agjaks (departamentaks, üks'lugu isp.: departamento), ned alajagasoiš 89 municipaližeks ühtnikaks (üks'lugu isp.: municipio).

Eläjad

Urugvaiš elädas urugvajalaižed. Vn 2011 valdkundan rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 3 286 314 ristitud^[4]. Kaikiš suremb valdkundan ristitišt om nügüd'.

Augotižlibundan mödhe (2011): evropalaižed (Ispanijaspäi, Italijaspäi dai Francijaspäi tobjimalaz) — 87,7 %, afrikalaižed — 4,6 %, indejalaižed — 2,4 %, toiženke augotižlibundanke — 0,3 %, märhapanendata — 5,0 %.

Uskondan mödhe (2006): riman katolikad — 47,1 %, toižed hristanuskojad — 11,1 %, uskojad denominacijata — 23,2 %, judaistad — 0,3 %, ateistad vai agnostikad — 17,2 %, toižed uskojad — 1,1 %. Valdkund om kaikiš religiozitomemb Latinižes Amerikas erazvuiččiden istorižiden süiden tagut. Urugvai om formaližikš katoline valdkund völ, no protestantizman populärižuz ližadub.

Toižed znamasižed lidnad (enamba 70 tuh. ristituid vl 2011, surembaspäi penembha): Sal'to, Sjudad de la Kost, Paisandu, Las Pjedras. Vl 2011 kaik oli 40 lidnad enamba mi 10 tuh. eläjidenke. Lidnalaižiden pala om 95,5 % (2020).

Ekonomik

Urugvai om keskmäižen šingotesen valdkund, rippub maižandusen produkcijan eksportaspäi lujas märas. Vl 2024 valdkundan nominaline kogosüdäiprodukt oli 87 mlrd. US$ ekvivalentas (76. sija mail'mas; US$23,088 ühtele hengele, 49nz') vai 108 mlrd. US$ ostmižmahtusen paritetan mödhe (97. sija; US$30,170 ühtele hengele, 65nz'). Ižandusen päsarakod oma elektrotehnine mašinansauvomine, transportmašiništon pästand, kivivoin ümbriradmine, himine, tekstiline, sömtegimišt, maižanduz, banking, turizm.

Kogosüdäiproduktan palad (vn 2017 andmused): maižanduz 6,2 %, tegimišt 24,1 %, holitišiden sfer 69,7 %. Radnikoiden järgenduz sektoroidme vl 2010: maižanduz 13 %, tegimišt 14 %, holitišiden sfer 73 %.

Valdkundan päeksport om lehmänliha (16 %), soibobad (10 %), toižed söndtavarad (läz 10 %), cellüloz (8 %); toine eksport — ris (4 %), nižu (4 %), lehmännahk (3 %), vill (3 %), zelläd (3 %), vauktušen koncentrat (2 %), sagud (2 %), plastiktegesed (2 %), puine poltuz (2 %), eläbad lehmäd (2 %), avtoiden varapalad (1 %), elektruz (1 %), kivivoi (1 %). Importan tavarad (2024) oma toreh i ümbriratud kivivoi, erazvuiččed likkuimed da niiden varapalad, mobiližed telefonad. Irdpol'žen torguindan päižed partnörad (2024): Kitai (Urugvain eksportan 24 % i importan 30 %), Brazilii (Urugvain eksportan 18 % i importan 25 %), Evropan Ühtištusen valdkundad (eksportan 14 % i importan 13 %), Argentin (eksportan 5 % i importan 12 %), Amerikan Ühtenzoittud Valdkundad (eksportan 9 %), Turkanma (eksportan 4 %).

Homaičendad

Irdkosketused

Tobmuz

Urugvai-valdkundan oficialine sait (gub.uy). (isp.)
Urugvain prezidentan oficialine portal (presidencia.gub.uy). (isp.) (+ äikel'ne avtomatine känduz)
Urugvain parlamentan oficialine sait (parlamento.gub.uy). (isp.)
Urugvain Kaičendministrusen oficialine sait (ejercito.mil.uy). (isp.)

Ühthine informacii valdkundas

Urugvain Statistikan nacionaližen institutan portal (ine.gub.uy). (isp.)
Venäman sur'oigenduzkund Urugvaiš (uruguay.mid.ru). (isp.) (ven.)

Urugvai Vikiaitas

	Suviamerikan valdkundad
	Suviamerikan valdkundad Argentin \| Bolivii \| Brazilii \| Čili \| Ekvador \| Gajan \| Kolumbii \| Paragvai \| Peru \| Surinam \| Urugvai \| Venesuel

[1] Urugvain pind // Mail'man faktoiden kirj. — Cia.gov. (angl.)

[2] Nügüdläižen Urugvain Konstitucijan tekst parlamento.gub.uy-saital. (isp.)

[3] Vn 2004 Urugvain Konstitucijan tekst constituteproject.org-saital. (angl.)

[4] Resultados del Censo de Población 2011: población, crecimiento y estructura por sexo y edad (Vn 2011 rahvahanlugemižen satused: ristitišt da sen struktur). — Ine.gub.uy. (isp.)

[1]

[2]

[3]

[4]