Urugvai

Päivnouzmaižen Urugvain Tazovaldkund
República Oriental del Uruguay
Flag;	Valdkundznam;
Pälidn	Montevideo
Eläjiden lugu (2018)	3,369,299 ristitud
Pind	176,215 km²
Kel'	ispanijan
Valdkundan pämez'	Luis Al'berto Lakal'je Pou
Päministr	ei ole
Religii	hristanuskond, ateizm
Valüt	urugvain peso (UYU)
Internet-domen	.uy
Telefonkod	+598
Aigvö	UTC−3

Urugvai (isp.: Uruguay), täuz' oficialine nimi — Päivnouzmaižen Urugvain Tazovaldkund (isp.: República Oriental del Uruguay), om valdkund Suviamerikas, Atlantižen valdmeren randpolel. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Montevideo.

Istorii[vajehtada | vajehtada lähte]

Vn 1825 25. päiväl elokud Urugvai tedištoiti ičeze ripmatomudes Brazilijaspäi.

Valdkundan ezmäine Konstitucii (isp.: Constitución) oli olmas vll 1830−1918 vn 1829 versijan jäl'ghe. Jäl'gmäine seičemenz' lugul Konstitucii^[2]^[3] om väges vspäi 1966 voziden 1989, 1994, 1996 da 2004 vajehtusidenke.

Geografižed andmused[vajehtada | vajehtada lähte]

Urugvai om mavaldkundröunoiš Argentinanke päivlaskmas (röunan piduz — 579 km) da Brazilijanke pohjoižpäivnouzmas (985 km). Ühthine maröunoiden piduz om 1564 km. Atlantižen valdmeren randanpird — 660 km. Valdkundan pind om 176 215 km².

Reljef om kukhikaz, tazo läz mererandištod. Kaikiš korktemb čokkoim om Katedral'-mägi (514 m).

Klimat om valdmerine subtropine.

Londuseližed varad oma väghine mahuz, kala, gidroenergii, erased mineralad. Omaluižed ottas territorijan seičeme ühesandest, mec — kümnendest.

Politine sistem[vajehtada | vajehtada lähte]

Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident (isp.: Presidente de la República Oriental del Uruguay). Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, kahtenden strokun jäl'geten voimuseta. Prezident om ohjastusen-ki pämez'. Hän, varaprezident i 13 ministrad ühtnedas valdkundan ohjastusen ištundoihe. Prezident paneb radsijha kaikid ministrid.

Parlament om kaks'kodine Päsuim (isp.: Asamblea General). Üläkodi om Senatoriden Kodi (Senat, isp.: Cámara de Senadores) 30 valitud ühtnijanke, valdkundan varaprezidentanke ezimeheks. Alakodi om Deputatoiden Kodi (isp.: Cámara de Diputados) 99 ezitajanke. Kaik rahvaz valičeb parlamentan ühtnijoid videks vodeks.

Urugvain järgenduseližed pävaličendad oliba vn 2019 27. päiväl redukud, valitihe parlamentan kodid i prezidentad. Änestadihe prezidentad kahtendes turas vn 2019 24. päiväl kül'mkud. Luis Al'berto Lakal'je Pou sai vägestust (50,79% änid, hänen tat oli valdkundan prezidentan vll 1990−1995), radab prezidentan vs 2020 keväz'kun 1. päiväspäi. Varaprezident om Beatris Arhimon siš-žo aigaspäi. Edeline prezident (1. keväz'ku 2015 — 29. uhoku 2020) om Tabare Vaskes (sai 56,63% valičendoil), se oli hänen kahtenz' strok (ühtenz' strok oli vozil 2005−2010).

Administrativiž-territorialine jagand[vajehtada | vajehtada lähte]

Kacu kirjutuz: Urugvain administrativiž-territorialine jagand.

Urugvai jagase 19 agjaks (departamentaks, üks'lugu isp.: departamento), ned alajagasoiš 89 municipaližeks ühtnikaks (üks'lugu isp.: municipio).

Eläjad[vajehtada | vajehtada lähte]

Urugvaiš elädas urugvajalaižed. Vn 2011 valdkundan rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 3 286 314 ristitud^[4]. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.

Augotižlibundan mödhe (2011): evropalaižed (Ispanijaspäi, Italijaspäi dai Francijaspäi tobjimalaz) — 87,7%, afrikalaižed — 4,6%, indejalaižed — 2,4%, toiženke augotižlibundanke — 0,3%, märhapanendata — 5,0%.

Uskondan mödhe (2006): riman katolikad — 47,1%, toižed hristanuskojad — 11,1%, uskojad denominacijata — 23,2%, judaistad — 0,3%, ateistad vai agnostikad — 17,2%, toižed uskojad — 1,1%. Valdkund om kaikiš religiozitomemb Latinižes Amerikas erazvuiččiden istorižiden süiden tagut. Urugvai om formaližikš katoline valdkund völ, no protestantizman populärižuz ližadub.

Toižed sured lidnad (enamba 70 tuh. ristituid vl 2011, surembaspäi penembha): Sal'to, Sjudad de la Kost, Paisandu, Las Pjedras. Vl 2011 kaik oli 40 lidnad enamba mi 10 tuh. eläjidenke. Lidnalaižiden pala om 95,5% (2020).

Ekonomik[vajehtada | vajehtada lähte]

Urugvain päeksport om lehmänliha (16%), soibobad (10%), toižed söndtavarad (läz 10%), cellüloz (8%); toine eksport — ris (4%), nižu (4%), lehmännahk (3%), vill (3%), zelläd (3%), vauktušen koncentrat (2%), sagud (2%), plastiktegesed (2%), puine poltuz (2%), eläbad lehmäd (2%), avtoiden varapalad (1%), elektruz (1%), kivivoi (1%).

Homaičendad[vajehtada | vajehtada lähte]

Irdkosketused[vajehtada | vajehtada lähte]

Tobmuz

Urugvai-valdkundan oficialine sait (gub.uy). (isp.)
Urugvain prezidentan oficialine portal (presidencia.gub.uy). (isp.) (+ äikel'ne avtomatine känduz)
Urugvain parlamentan oficialine sait (parlamento.gub.uy). (isp.)
Urugvain Kaičendministrusen oficialine sait (ejercito.mil.uy). (isp.)

Ühthine informacii valdkundas

Urugvain Statistikan nacionaližen institutan portal (ine.gub.uy). (isp.)
Venäman sur'oigenduzkund Urugvaiš (uruguay.mid.ru). (isp.) (ven.)

Urugvai Vikiaitas

	Suviamerikan valdkundad
	Suviamerikan valdkundad Argentin \| Bolivii \| Brazilii \| Čili \| Ekvador \| Gajan \| Kolumbii \| Paragvai \| Peru \| Surinam \| Urugvai \| Venesuel

[1] Urugvain pind // Mail'man faktoiden kirj. — Cia.gov. (angl.)

[2] Nügüdläižen Urugvain Konstitucijan tekst parlamento.gub.uy-saital. (isp.)

[3] Vn 2004 Urugvain Konstitucijan tekst constituteproject.org-saital. (angl.)

[4] Resultados del Censo de Población 2011: población, crecimiento y estructura por sexo y edad (Vn 2011 rahvahanlugemižen satused: ristitišt da sen struktur). — Ine.gub.uy. (isp.)

[1]

[2]

[3]

[4]