Urugvai

Vikipedii-späi
Päivnouzmaižen Urugvain Tazovaldkund
República Oriental del Uruguay
 Flag
 Valdkundznam
Pälidn Montevideo
Eläjiden lugu (2018) 3,369,299 ristitud
Pind 176,215[1] km²
Päivnouzmaižen Urugvain Tazovaldkund República Oriental del Uruguay
Kel' ispanijan
Valdkundan pämez' Luis Al'berto Lakal'je Pou
Päministr ei ole
Religii hristanuskond, ateizm
Valüt urugvain peso (UYU)
Internet-domen .uy
Telefonkod +598
Aigvö UTC−3

Urugvai (isp.: Uruguay), täuz' oficialine nimi — Päivnouzmaižen Urugvain Tazovaldkund (isp.: República Oriental del Uruguay), om valdkund Suviamerikas, Atlantižen valdmeren randpolel. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Montevideo.

Istorii[vajehta | vajehtada tekst]

Vn 1825 25. päiväl elokud Urugvai tedištoiti ičeze ripmatomudes Brazilijaspäi.

Valdkundan ezmäine Konstitucii (isp.: Constitución) oli olmas vll 1830−1918 vn 1829 versijan jäl'ghe. Jäl'gmäine seičemenz' lugul Konstitucii[2][3] om väges vspäi 1966 voziden 1989, 1994, 1996 da 2004 vajehtusidenke.

Geografižed andmused[vajehta | vajehtada tekst]

Urugvain fizine kart.

Urugvai om mavaldkundröunoiš Argentinanke päivlaskmas (röunan piduz — 579 km) da Brazilijanke pohjoižpäivnouzmas (985 km). Ühthine maröunoiden piduz om 1564 km. Atlantižen valdmeren randanpird — 660 km. Valdkundan pind om 176 215 km².

Reljef om kukhikaz, tazo läz mererandištod. Kaikiš korktemb čokkoim om Katedral'-mägi (514 m).

Klimat om valdmerine subtropine.

Londuseližed varad oma väghine mahuz, kala, gidroenergii, erased mineralad. Omaluižed ottas territorijan seičeme ühesandest, mec — kümnendest.

Politine sistem[vajehta | vajehtada tekst]

Urugvain Palacio Legislativo («Käskuzkundaline pert'kulu») om parlamentan ištundoiden sija Montevideos.

Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident (isp.: Presidente de la República Oriental del Uruguay). Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, kahtenden strokun jäl'geten voimuseta. Prezident om ohjastusen-ki pämez'. Hän, varaprezident i 13 ministrad ühtnedas valdkundan ohjastusen ištundoihe. Prezident paneb radsijha kaikid ministrid.

Parlament om kaks'kodine Päsuim (isp.: Asamblea General). Üläkodi om Senatoriden Kodi (Senat, isp.: Cámara de Senadores) 30 valitud ühtnijanke, valdkundan varaprezidentanke ezimeheks. Alakodi om Deputatoiden Kodi (isp.: Cámara de Diputados) 99 ezitajanke. Kaik rahvaz valičeb parlamentan ühtnijoid videks vodeks.

Urugvain järgenduseližed pävaličendad oliba vn 2019 27. päiväl redukud, valitihe parlamentan kodid i prezidentad. Änestadihe prezidentad kahtendes turas vn 2019 24. päiväl kül'mkud. Luis Al'berto Lakal'je Pou sai vägestust (50,79% änid, hänen tat oli valdkundan prezidentan vll 1990−1995), radab prezidentan vs 2020 keväz'kun 1. päiväspäi. Varaprezident om Beatris Arhimon siš-žo aigaspäi. Edeline prezident (1. keväz'ku 2015 — 29. uhoku 2020) om Tabare Vaskes (sai 56,63% valičendoil), se oli hänen kahtenz' strok (ühtenz' strok oli vozil 2005−2010).

Administrativiž-territorialine jagand[vajehta | vajehtada tekst]

   Kacu kirjutuz: Urugvain administrativiž-territorialine jagand.

Urugvai jagase 19 agjaks (departamentaks, üks'lugu isp.: departamento), ned alajagasoiš 89 municipaližeks ühtnikaks (üks'lugu isp.: municipio).

Eläjad[vajehta | vajehtada tekst]

Urugvaiš elädas urugvajalaižed. Vn 2011 valdkundan rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 3 286 314 ristitud[4]. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.

Augotižlibundan mödhe (2011): evropalaižed (Ispanijaspäi, Italijaspäi dai Francijaspäi tobjimalaz) — 87,7%, afrikalaižed — 4,6%, indejalaižed — 2,4%, toiženke augotižlibundanke — 0,3%, märhapanendata — 5,0%.

Uskondan mödhe (2006): riman katolikad — 47,1%, toižed hristanuskojad — 11,1%, uskojad denominacijata — 23,2%, judaistad — 0,3%, ateistad vai agnostikad — 17,2%, toižed uskojad — 1,1%. Valdkund om kaikiš religiozitomemb Latinižes Amerikas erazvuiččiden istorižiden süiden tagut. Urugvai om formaližikš katoline valdkund völ, no protestantizman populärižuz ližadub.

Toižed sured lidnad (enamba 70 tuh. ristituid vl 2011, surembaspäi penembha): Sal'to, Sjudad de la Kost, Paisandu, Las Pjedras. Vl 2011 kaik oli 40 lidnad enamba mi 10 tuh. eläjidenke. Lidnalaižiden pala om 95,5% (2020).

Ekonomik[vajehta | vajehtada tekst]

Urugvain päeksport om lehmänliha (16%), soibobad (10%), toižed söndtavarad (läz 10%), cellüloz (8%); toine eksport — ris (4%), nižu (4%), lehmännahk (3%), vill (3%), zelläd (3%), vauktušen koncentrat (2%), sagud (2%), plastiktegesed (2%), puine poltuz (2%), eläbad lehmäd (2%), avtoiden varapalad (1%), elektruz (1%), kivivoi (1%).

Homaičendad[vajehta | vajehtada tekst]

  1. Urugvain pind // Mail'man faktoiden kirj. — Cia.gov. (angl.)
  2. Nügüdläižen Urugvain Konstitucijan tekst parlamento.gub.uy-saital. (isp.)
  3. Vn 2004 Urugvain Konstitucijan tekst constituteproject.org-saital. (angl.)
  4. Resultados del Censo de Población 2011: población, crecimiento y estructura por sexo y edad (Vn 2011 rahvahanlugemižen satused: ristitišt da sen struktur). — Ine.gub.uy. (isp.)

Irdkosketused[vajehta | vajehtada tekst]

Tobmuz
Ühthine informacii valdkundas



Suviamerikan valdkundad
Suviamerikan valdkundad
Suviamerikan valdkundad
Argentin | Bolivii | Brazilii | Čili | Ekvador | Gajan | Kolumbii | Paragvai | Peru | Surinam | Urugvai | Venesuel