Pariž

Pariž
Paris

Lidnanznam	Flag
Valdkund	Francii
Eläjiden lugu (2023)	2,102,650 ristitud
Pind	105,4 km²
Pämez'	Ann Idal'go (sulaku 2014—, Anne Hidalgo)
Telefonkod	+33−1
Aigvö	tal'vel UTC+1, kezal UTC+2

Lidnan ümbrikoiden kart (2006)

Pariž (francijan kelel: Paris [paˈʁi]) om Francijan pälidn da kaikiš järedamb lidn. Se om valdkundan kaikiš znamasižemb ekonomine da kul'turine keskuz, om Il'-de-Frans-regionan administrativižeks keskuseks mugažo. Sädab Pariž-departamentad (vspäi 1968), sen nomer om 75.

Pariž om voziden 1900 da 1924 Kezaližiden Olimpižiden vändoiden lidn, linneb vastata niid möst vl 2024. Lidnas om eräzvuiččiden rahvahankeskeižiden organizacijoiden päfaterid.

Istorii

Rimalaižed otiba nügüdläižen lidnan tahod vl 52 EME i paniba Lutetia Parisiorum-eländpunktan alust jogen hural randal. Om nimitadud kel'tižen parisii-heimon mödhe, se eli tahondas 3. voz'sadal EME. 17. voz'sadaspäi lidn kändihe mail'man rahaazjoiden, diplomatijan, kommercijan, kul'turan i modan kaikiš surembiš keskusišpäi.

Geografijan andmused

Lidnan sijaduz om valdkundan pohjoižpoles, Senanjogen molembil randoil, 28..131 m ü.m.t. korktusil. Arni lidnan pind om 105,4 km².

Nened departamentad ümbärtas Parižad vspäi 1968:

• O de Sen (nomer 92, 176 km²);
• Sen Sen Deni (nomer 93, 236 km²);
• Val' de Marn (nomer 94, 245 km²).

Klimat om ven valdmeren, pil'vekaz tal'vaigan eriližešti. Voden keskmäine lämuz om +12,8 C°, semendkun-sügüz'kun +15,6..+20,9 C°, tal'vkun-uhokun +5,4..+6,0 C°. Ekstremumad oma −23,9 C° (tal'vku) i +42,6 C° (heinku). Kezaaigan minimum om +3,1 C° (kezaku), tal'vaigan maksimum om +21,4 C° (uhoku). Ei voi panda halad kezakus-sügüz'kus. Paneb sadegid 634 mm vodes, kuidme 42 (uhoku)..69 (semendku) mm. Paneb lunt 12 päiväd vodes keskmäras. Kun keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 69..73 % röunoiš keväz'kus-elokus, 76..84 % sügüz'kus-uhokus.

Eläjad

Vl 2014 lidnan eläjiden lugu oli 2 241 346 ristitud 105 km² pindal, vl 2020 — 2 145 906 ristitud. Kaikes Parižan aglomeracijas eläb 13 mln ristituid (vn 2017 andmused) 18940,7 km² pindal, valdkundan videndez. Se om ühteks järedambiš EÜ:n aglomeracijoišpäi. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 2 906 472 eläjad vl 1921 (sil-žo vodel ezilidnoidenke 4,85 mln), lidnaglomeracijan kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Parižan ristitišt om nor', rauhad mehed sirtas valdkundan suvhe i külätahondoihe lähtendan penzijha jäl'ghe.

Transport

Pariž om valdkundan i Evropan jalos znamasine transportsol'm. Siš om viž lendimportad: rahvahidenkeskeine civiline Pariž-Šarl'-de-Gol' (CDG / LFPG, 76,1 mln passažiroid vl 2019, kahtenz' Evropas passažiroiden lugun mödhe Londonan Hitrou:n jäl'ghe) 25 km pohjoižpäivnouzmha, rahvahidenkeskeine civiline Pariž-Orli (ORY / LFPO, 31,8 mln passažiroid vl 2019) 14 km suvhe, Le Burže (siš tutab aviasalon tegese), Varti i Bove.

Avtobusad, tramvaid, metro i funikulör, ezilidnelektrojonused, taksid oma kundaližeks transportaks Parižas ezilidnoidenke. Kaik om seičeme päraudtestancijad lidnas: Austerlic, Bersi-Burgon'-Pei d'Overn', Lionan, Monparnas, Pohjoine, Päivnouzmaine, Sen Lazar. Vodespäi 1900 metropoliten radab (vl 2022 oli 16 jonod, 308 stancijad, 227 km raudted), se om koumanz' surtte Evropas Londonan da Budapeštan metropolitenoiden jäl'ghe.

Mel'heižtahod

Pariž om Francijan znamasine turistine keskuz. Siš om äi mail'man tetabid mel'heižtahoid: Parižan Jumalanmaman päjumalanpert' (Francijan avtoteiden kilometražan augotiž), Luvran muzei, Elisejan pöudod. Ažurine raudaine Ejfelän čuhunduz om Parižan simvolan.

Galerei

• 
  Triumfaline verai öl (2007)
• 
  Eifelän čuhunduz (2011)
• 
  Uz' Defans-lidnanrajon vn 2023 vilukus
• 
  Parižan Jumalanmaman päjumalanpert', vn 2007 nägu
• 
  Luvran muzei (2010)

Parižan päivlaskmpol'žen palan panoram öl vn 2008 uhokus

Rahvahidenkeskeižed kosketused

Vodespäi 1956 Rim om Parižan üks'jäižeks sebruzlidnaks («Vaiše Pariž om Riman arvoine; vaiše Rim om Parižan arvoine»). No Parižal om völ enamb 40 partnörlidnad (niiden kesken Moskv i Piter).

Irdkosketused

• Lidnan oficialine portal (paris.fr). (fr.) (angl.) (isp.)