Vil'nüs

Vil'nüs
Vilnius

Lidnanznam	Flag
Valdkund	Litvanma
Eläjiden lugu (2020)	580,020 ristitud
Pind	401 km²
Pämez'	Remigijus Šimašüs (sulaku 2015—)
Telefonkod	+370−5
Aigvö	tal'vel UTC+2, kezal UTC+3

Vil'nüsan rajoniden kart

Vil'nüs (litv.: Vilnius [ˈvʲɪɫnʲɪʊs], pol'š.: Wilno, vaug.: Вільнюс / Вільня, ven.: Вильнюс) om Litvanman pälidn da kaikiš suremb lidn. Mugažo se om Vil'nüsan statistižen agjan keskuz.

Istorii

Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1323 kuti Litvanman Suren Gediminan-ruhtinasen pälidn. Voz'sadoiden joksten Vil'nüs oli Litvan Suren Ruhtinazkundan pälidnaks, vspäi 1569 (Lüblinan unii) — Pol'šan valdkundan-ki. Vozil 1795−1918 oli Venäman lidnan Vil'n-nimenke (ven.: Ви́льна). Vozil 1920−1939 oli Pol'šanman lidnan, i sen aigan oficialine nimituz oli Vil'no. Vspäi 1939 Vil'nüs tegihe Litvanman Tazovaldkundan pälidnaks (Kaunasan jäl'ghe), sidä kesken vozil 1940−1991 NSTÜ:n mülündas.

Geografijan andmused

Lidn sijadase valdkundan suvipäivnouzmas, Näris (Vilii)-jogen randoil (Nämunasan oiged ližajogi). Pen' Vil'nii-jogi (litv.: Vilnia) lankteb Närisha huralpäi lidnan territorijal. Puištod ottas 69 % lidnan territorijaspäi. Uded lidnanlaptad oma erigoittud toine toižespäi mecan tarhoil. Matkad Vaugedvenäman röunhasai om 18 km päivnouzmha lidnan röunaspäi.

Klimat om ven kontinentaline Baltijan meren valatoitandanke. Voden keskmäine lämuz om +7,2 C°, kezakun-elokun +16..+18 C°, tal'vkun-uhokun −2..−4 C°. Ekstremumad oma −37,2 C° i +35,4 C°. Paneb sadegid 673 mm vodes, enamba heinkus (91 mm), vähemba uhokus-sulakus (41..44 mm kus). Voden keskmäine il'man nepsuz om 80 %.

Vil'nüs jagase 21 lidnrajonaks (litv.: seniūnija).

Eläjad

Vn 2011 Litvanman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 543 071 ristitud, se oli valdkundan ristitišton videndez. Läz 800 tuhad elädas ezilidnoidenke. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 644 600 eläjad vl 1992.

Rahvahad (vn 2011 rahvahanlugemine, enamba 0,5 %): litvalaižed — 62 %, pol'šanmalaižed — 17 %, venänikad — 12 %, vaugedvenälaižed — 3,5 %, ukrainalaižed — 1,0 %, evrejalaižed — 0,5 %, toižed rahvahad — 1,5 %; rahvahuden ozutandata — 2,5 %.

Transport

Avtobusad, kiruhavtobusad, trolleibusad, funikulöran jono, taksid i velosipedad oma kundaližeks transportaks lidnas. Vil'nüs-päraudtestancii radab vspäi 1860, se om raudteiden sol'meks. Avtostancii sijadase läz sidä, om jogapäiväližid avtobusreisid Vaugedvenäman lähižihe lidnoihe.

Rahvahidenkeskeine Vil'nüs-lendimport (VNO / EYVI, 5 mln passažiroid vl 2019) sijadase seičemes kilometras suvhe lidnan keskusespäi. Tehtas reisid Evropan äjihe surihe lidnoihe, om sezonižid čarterreisid Keskmeren i Rusttan meren lebutahoiže.

Sport

Lidnan futbolklubad oma «Žal'giris» i «Riteräi». Kaikiš suremb om Litvanman futbolfederacijan stadion (5067 kacujan täht), se om molembiden futbolkluboiden kodiarenaks.

Irdkosketused

• Lidnan ohjastusen oficialine sait (vilnius.lt). (litv.) (angl.)