Gvinei

Gvinejan Tazovaldkund
République de Guinée

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Konakri
Eläjiden lugu (2018)	11,855,411 ristitud
Pind	245,857 km²
Kel'	francijan
Valdkundan pämez'	Al'fa Konde
Päministr	Ibragima Kassori Fofana
Religii	islam
Valüt	gvinejan frank (GNF)
Internet-domen	.gn
Telefonkod	+224
Aigvö	UTC+0

Gvinei, täuz' oficialine nimituz — Gvinejan Tazovaldkund (franc.: République de Guinée), om valdkund Päivlaskmaižes Afrikas, läz Atlantižen valdmeren randištod. Sen pälidn, kaikiš suremb lidn da port om Konakri.

Istorii

Vn 1958 2. päiväl redukud Gvinei tedištoiti ičeze ripmatomudes Francijaspäi.

Vn 2008 23. päiväl tal'vkud sodakukerduz oli valdkundas. Vn 2021 5. päiväl sügüz'kud sodakukerduz tegihe Gvinejas i mäni satusekahas, valitud tobmuz om pandud arestan alle.

Jäl'gmaine Konstitucii om hüvästadud parlamental vn 2010 7. päiväl semendkud.

Geografijan andmused

Gvinejan topografine kart

Gvinei om mavaldkundröunoiš Senegalanke pohjoižes (röunan piduz — 363 km), Malinke pohjoižes da pohjoižpäivnouzmas (1062 km), Kot d'Ivuaranke päivnouzmas (816 km), Liberijanke suves (590 km), Sjerra Leonenke suvipäivlaskmas (794 km), Gvinei-Bisaunke lodehes (421 km). Ühthine röunoiden piduz — 4046 km. Valdmererandanpird om 320 km.

Mererandaline tazangišt vajehtab kukhiže da mägihe valdkundan südäimehe (Futa Džallon-plato). Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Nimb-mägi, 1752 m valdmeren pindan päl.

Znamasine jogi om Niger sen ližajogidenke. Langenijad merhe toižed joged oma sättujad laivištole severz' kümnid kilometroid ülüižele.

Klimat om subekvatorialine. Vodes om kaht sezonad sel'ktoiden aigröunoidenke. Vihmoiden sezonan aigan (kezaku-kül'mku) paneb sadegid 4300 mm mererandpolel. Suvipäivnouzmas om savannoid. Kuiv sezon vedase tal'vkuspäi semendkuhusai, sen aigan kuiv harmatan-tullei puhub Saharaspäi, lämuz järgeližiš +24..+27 Cel'sijan gradusaspäi ližadab +38 räkän gradusahasai. Vl 1993 mecad ottihe territorijan läz koumed videndest.

Londuseližed pävarad oma boksitad (mail'man varan läz pol't), raudkivend, kuld, diamantad, gidroenergii; toižed oma cirkon, rutil, monacit, uran.

Politine sistem

Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (franc.: Président de la République de Guinée). Hän paneb ohjastusen 28 ministrid radnikusile, sidä kesken päministrad (franc. Premier ministre), mugažo agjoiden pämehid. Konstitucijan mödhe, kaik rahvaz valičeb prezidentad videks vodeks.

Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (franc.: Assemblée nationale), kaik rahvaz valičeb sen 114 ühtnijoid videks vodeks.

Prezidentan järgenduseližed valičendad oliba vn 2015 redukun 11. päiväl. Al'fa Konde om nügüdläižen prezidentan vs 2010 tal'vkun 21. päiväspäi, vl 2015 sai 57,85% (2010 — 52,52% kahtendes turas, ezmäižed valičendad tobmuden telustandata). Parlamentan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2013 28. päiväl sügüz'kud, jäl'ghižed oma pidestunuded i lindäs vn 2020 16. päiväl uhokud. Ibragima Kassori Fofana radab päministran vs 2018 semendkun 24. päiväspäi.

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Gvinejan administrativiž-territorialine jagand.

Valdkund jagase 7 agjaks da 1 pälidnaks (agjaha tazostadud). Agjad alajagasoiš 33 prefekturaks. Kaik valdkundas om 38 lidnkundad (franc.: communes urbaines) da 303 küläkundad (franc.: communautés rurales, sous-préfectures).

Eläjad

Gvinejas elädas gvinejalaižed. Kaik om 24 igähišt rahvahad. Vn 2014 heinkus valdkundan ristitišt oli 11 474 383 eläjad.

Uskondan mödhe (2014): islamanuskojad — 89,1%, hristanuskojad — 6,8%, animistad — 1,6%, toižed uskojad — 0,1%, religijatomad — 2,4%.

Gvinejan toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vl 2005, surembaspäi penembha): Nzerekore, Kindia, Boke, Kankan, Kisidugu.

Ižanduz

Vl 2012 Gvinejan päeksport oli alüminiikivend (61%), ratud korund (rubinad, sapfirad i tž.) (11%), kuld (6%); toine eksport — kofe (4%), kala (4%), kivivoi (3%), diamantad (2%).

Irdkosketused

• Gvinejan prezidentan oficialine sait (presidence.gov.gn). (fr.)