Indonezii

Indonezijan Tazovaldkund
Republik Indonesia

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Džakart
Eläjiden lugu (2018)	262,787,403 ristitud
Pind	1,904,569 km²
Kel'	indonezijan
Valdkundan pämez'	Džoko Vidodo
Päministr	eile olmas
Religii	islam, hristanuskond
Valüt	indonezijan rupii (Rp) (IDR)
Internet-domen	.id
Telefonkod	+62
Aigvö	UTC+7..+9

Indonezii (indonez.: Indonesia), täuz' oficialine nimituz — Indonezijan Tazovaldkund (indonez.: Republik Indonesia [reˈpublik ɪndoˈnesia]), om järed sar'hine ekvatorialine valdkund Suvipäivnouzmaižes Azijas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Džakart.

Vl 2014 eläjiden lugu oli 253 609 643 ristitud (nellänz' surtte mail'mas).

Istorii

Vn 1945 17. päiväl elokud Indonezii tedištoiti ičeze ripmatomudes Alamaišpäi. Ripmatomuz om tundištadud Alamail vn 1949 27. päiväl tal'vkud alamalaižiden äiluguižiden sodategendoiden i pagižmižiden jäl'ghe. Eziauguižin valdkund oli federacijaks, no Indonezii tedišti ičtaze unitarižeks vn 1950 17. päiväl elokud. Vl 1957 ezmäine Sukarno-prezident (1945−1967) lujenzi kurs socializman sauvondale kacmata äjiden partijoiden sistemha, tühjiti päministran radnikust i kaiči vaiše lojaližiden partijoiden ühtnijoid parlamentas. Kukerdusen naprind tegihe vn 1965 30. päiväl sügüz'kud. Sodamehiden jouk Suharto-majorjeneralanke pämeheks kačusteliba sidä, no otaškanziba tobmut Sukarno-prezidental. Travihe i rikoihe kommunistižen partijan ühtnijoid vll 1965−1966, valdkund valiči Päivlaskmman šingotesen mahtusid. Armii vändaškanzi pärolid sätud radonoigendajan tobmuden kovas sistemas. Vn 1998 azijalaine finansine krizis vei Suharton erindannoks, kundaližen politižen elon liberalizacii zavodihe planan mödhe. Vodele 2004 armii heiti väta pärolid tobmudes. Etnokonfessionaližed poikestused reguliruidas pagižmižiden abul, vl 2019 tedotihe uden pälidnan sauvondan planoiš Kalimantan-saren päivnouzmaižel randal.

Valdkundan ezmäine Konstitucii (indonez.: Undang-Undang Dasar) tuli väghe vn 1945 ripmatomuden päiväl. Vozil 1950−1959 se ei olend väges valdkundan ühtmuden udessündutamižen aigan, no toižed versijad oliba: voziden 1949, 1950 i 1955. Nell' znamasišt vajehtust om pandud Konstitucijha (vozil 1998, 1999, 2001), sidä kesken jagamha koume tobmuden sarakod Suharto-prezidentan (1967−1998) ohjandusen jäl'ghe.

Geografijan andmused

Indonezijan reljefan kart.

Indonezii om kaikiš suremb sar'hine valdkund mail'mas. Se sijadase Malain sarištol pidust' Man ekvatorad 17804 saril, niišpäi 6 tuhad sarid oma elänzoittud, 9634 — nimetomad. Kaikiš järedambad sared oma Sumatr, Kalimantan (keskmäine da suvine pala), Uz' Gvinei (päivlaskmaine pala), Jav i Sulavesi.

Indonezii om mavaldkundröunoiš Malaizijanke pohjoižes (röunan piduz — 1881 km), Papua — Udenke Gvinejanke (824 km) päivnouzmas da Päivnouzmaiženke Timoranke (253 km) suves. Ühthine röunoiden piduz om 2958 km. Valdkundan pind om 1 904 569 km² (ühtenz' sija Suvipäivnouzmpol'žes Azijas da 14nz' mail'mas). Valdkund om meriröunoiš mugažo Singapuranke, Filippinoidenke, Avstralijanke da Indijanke.

Indonezijan suvipäivlaskmaižed da suvirandad lainištab Indine valdmeri da sen Timoran meri, pohjoižed da südäimižed randad — Tün' valdmeri da sen randaližed mered: Javan meri, Sulavesin meri, Balin meri, Floresmeri, Savumeri, Bandameri, Serammeri, Hal'maheran meri, Molukkan meri. Ühthine randanpird — 54 716 km.

Kaik 400 vulkanad om Indonezijas, niišpäi pol'tošt sadad oma aktivižed. Vodes oleleb 7 tuhad penid manrehkaidusid (penemb 4 ballad) da üks' vulkanan lavanheitand. Valdkundan da Valdmerimaiden kaikiš korktemb čokkoim om Punčak Džai-mägi (4884 m) Uz' Gvinei-saren päivlaskmas. Saum vezid — 4,85%.

Klimat om ekvatorialine valdmerine neps mussonine. Kun keskmäine lämuz om +26..+28 C°. Ani ei olele lämuden vajehtusid randištol vodes läbi, sikš miše lämäd meriveded oma läz kaikenaigašti. Mägiden korktusil enamba 1500 metrad voib panda halad öidme. Äi jogid om suril saril, no kaik ned oma lühüdad.

Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', tin, boksitad, nikel', vas'k, kuld, hobed, mec, solad heretusid tehmaha.

Politine sistem

Indonezijan prezidentan Merdeka-pert'kulu («Joudjuden») Džakartas.

Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' da ohjastusen direktor om prezident (indonez.: Presiden Republik Indonesia). Hän mugažo om armijan päkäsknik da röunantagaižiden azjoiden ministr, märičeb ohjastusen mülükundad, taričeb ministriden kandidatoid vahvištamha parlamentale, paneb radnikusile jättud vahvištuseta parlamental ministrid. Üks' varaprezident om prezidentale abhu, hän tegeb prezidentan velgusidme lähtendan erindha statjan. Vspäi 2004 kaik rahvaz valičeb valdkundan prezidentad da varaprezidentad videks vodeks, kahtenden strokun voimuz om olmas.

Parlament om kaks'kodine Rahvahan Nevondkundaline Suim (indonez.: Majelis Permusyawaratan Rakyat, MPR) 692 ühtnijanke. Ezmäine kodi om Agjoiden Ezitajiden Nevondkund (indonez.: Dewan Perwakilan Daerah, DPD) 132 ühtnijanke (nellin kaikuččes agjaspäi). Toine kodi om Rahvahan Ezitajiden Nevondkund (indonez.: Dewan Perwakilan Rakyat, DPR) 560 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb parlamentan ühtnijoid videks vodeks. Parlamentale sab heitta prezidentad radmaspäi uskletomuden ozutandal.

Parlamentan i sijaližiden suimiden ühtnijoiden, prezidentan i varaprezidentan järgenduseližed pävaličendad oliba vn 2019 17. päiväl sulakud. Indonezijan prezident om Džoko Vidodo, sai valičendoil 55,5% änid (vl 2014 — 53,15%) da radab kahtenden strokun jäl'geten vs 2014 redukun 20. päiväspäi. Varaprezident om Maaruf Amin vs 2019 redukun 20. päiväspäi.

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Indonezijan administrativiž-territorialine jagand.

Indonezii jagase 34 regionaks: 32 niišpäi oma agjad (provincijad, indonez.: provinsi; 3 — eriliženke statusanke), 2 oma eriližed ümbrikod agjaha tazostadud (Džakart-pälidn da Džokjakart). Agjad alajagasoiš ümbrikoikš (indonez.: kabupaten) da niihe tazostadud lidnoikš (üks'lugu indonez.: kota).

Eläjad

Indonezijas elädas indonezijalaižed erazvuiččenke etniženke augotižlibundanke. Jav-sar' om kaikiš tihedašti elänzoittud region. Vl 2005 eläjiden lugu oli 237 424 363 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.

Religijan mödhe (2010): islamanuskojad — 87,2%, protestantad — 7,0%, rimalaižed katolikad — 2,9%, induizmanuskojad — 1,7%, toižed uskojad — 0,9%, märhapanendata — 0,3%.

Toižed lidnad-millionerad (enamba 2 mln ristituid vl 2013, surembaspäi penembha): Surabai, Bandung, Bekasi, Medan, Tangerang. Vl 2013 kaik oli 87 lidnad enamba mi 100 tuh. eläjidenke. Ühthemänho 98 lidnad om valdkundas. Lidnalaižiden pala om 56,6% (2020).

Rahvahanižanduz

Industrialiž-agrarižen valdkundan kogosüdäiprodukt oli 3,243 trln US$ ostmižmahtusen paritetan mödhe (8nz' mail'mas, 2017) vai 12 400 US$ ühtele hengele. Vll 2015−2017 se ližadui 5% vodes. Maižandusen pala KSP:s om 14% (2017) i nece sarak otab 32% radnikoid (2016). Tegimišton pala om 40,3% i ratas 21%.

Indonezijan päeksport om elektroladimišt (läz 15%), erazvuiččed sobad (läz 12%), kivihil' (kümnendez), kivivoi (8%), pal'mvoi (7%), londuseline gaz (6%), pumaterialad da bumag (6%); toine eksport — kuld (5%), räzin (3%), kakaonproduktad (2%), vas'k (1%), tin (1%). Kitai, Japonii da Singapur oma päühtnijad torguindas (eksportan dai importan koumandez).

Irdkosketused

Tobmuz

• Indonezijan Tazovaldkundan oficialine portal (indonesia.go.id). (indonez.)
• Indonezijan Tazovaldkundan prezidentan administracijan oficialine portal (presidenri.go.id). (indonez.)
• Indonezijan Tazovaldkundan varaprezidentan oficialine sait (wapresri.go.id). (indonez.) (angl.)
• Indonezijan Tazovaldkundan ohjastusen oficialine sait (setkab.go.id). (indonez.) (angl.)
• Indonezijan Tazovaldkundan parlamentan toižen kodin oficialine sait (dpr.go.id). (indonez.) (angl.)

Ühthine informacii valdkundas

• Indonezijan Statistikan komitet (bps.go.id, Badan Pusat Statistik). (indonez.) (angl.)