Grekanma

Grekanman Tazovaldkund
Ελληνική Δημοκρατία
*(Ellīnikī́ Dīmokratía)*
Flag;	Valdkundznam;
Pälidn	Afinad
Eläjiden lugu (2021)	10,569,703 ristitud
Pind	131,597 km²
Kel'	grekan
Valdkundan pämez'	Katerina Sakellaropulu
Päministr	Kiriakos Micotakis
Religii	hristanuskond
Valüt	evro (€) (EUR)
Internet-domen	.gr
Telefonkod	+30
Aigvö	tal'vel UTC+2,; kezal UTC+3

Grekanma (grek.: Ελλάδα [eˈlaða], Elláda, vai grek.: Ελλάς [eˈlas], Ellás), täuz' oficialine nimi — Grekanman Tazovaldkund (grek.: Ελληνική Δημοκρατία [eliniˈci ðimokraˈti.a], Ellīnikī́ Dīmokratía), om valdkund Evropan i sen Balkanan pol'saren suves, Adriatikan, Ionižen meren da Keskmeren randoil. Afinad oma sen pälidn, ned oma Grekanman kaikiš suremb lidn.

Valdkund om PAKO:n ühtnijaks vspäi 1952 (vozil 1974−1980 oli lähtnu sišpäi), vspäi 1981 om EÜ:n ühtnijan.

Istorii

Grekanman territorii lugese Päivlaskmman civilizacijan auguks. Amuižen Grekanman i Vizantijan imperijan kul'tur levini Keskmeren randoidme. Vn 1821 25. päiväl keväz'kud Grekanma tedištoiti ripmatomut Ottomanan imperijaspäi i sai sidä vl 1830 voziden 1821−1829 Päzutandsodan jäl'ghe.

Valdkundan ezmäine Konstitucii (grek.: Σύνταγμα της Ελλάδας, Sintagma tis Elladas) oli olmas vspäi 1822. Jäl'gmäine 13nz' lugul Konstitucii^[3]^[4] om väges vn 1975 kezakun 11. päiväspäi voziden 1986, 2001 da 2008 znamasižidenke vajehtusidenke.

Geografijan andmused

Grekanmal om mavaldkundröunoid Albanijanke lodehes (röunan piduz — 212 km), Pohjoižmakedonijan Tazovaldkundanke (234 km) da Bolgarijanke (472 km) pohjoižes, Turcijanke pohjoižpäivnouzmas (192 km). Ühthine röunoiden piduz om 1110 km. Valdkundan pind — 131 597 km², sidä kesken kahten tuhan saren pind — 25 100 km² (valdkundan territorijan läz videndest). Keskmeren mered lainištadas sen randoid: päivlaskmaižed mered — Adriatik i Ionine, suvižed — Kritan i Livijan, päivnouzmaižed — Egeine i Frakine. Ühthine randanpird om 13 676 km.

Grekanma om mägikaz ma. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Olimp-mägen Mitikas-mägenpä (2917 m). Pened tazangištod oma elänzoittud tihedašti. Lujad manrehkaidused oleldas valdkundan territorijal.

Klimatan koume toižendad oma levitadud tahoidme: Keskmeren, Al'piden i ven. Kontinentaližen palan Pind-mägisel'g valatoitab sadegiden järgendust.

Londuseližed pävarad oma kivivoi, bur hil', metallad (raudkivend, boksitad, cink, nikel', hahktin, magnii), gidroenergii; toižed varad oma keitandsol, mramor.

Politine sistem

Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (grek.: Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, Próedros ti̱s Elli̱nikí̱s Di̱mokratías). Parlamentan ühtnijad valitas händast videks vodeks, enamba kaht strokud jäl'geten ei sa. Prezident om armijan päkäsknikaks. Hän voib käta käskusid tagaze parlamentha toštmižkaclendan täht.

Parlament (grek.: Βουλή των Ελλήνων, Voulí ton Ellínon) om üks'kodine. Kaik rahvaz valičeb sen 300 ühtnijad kerdan nelläs vodes. Parlamentan tobmuden partijan lider kändase päministraks.

Käskuzkundaližen tobmuden pä om Areopag (grek.: Άρειος Πάγος, Arejos Pagos).

Parlamentan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2023 25. päiväl heinkud. Parlament valiči ut Katerina Sakellaropulu-prezidentad vn 2020 22. päiväl vilukud (261 än't 300:späi), hän tuleb radho keväz'kun 13. päiväspäi. Edeline prezident om Prokopis Pavlopulos (13. keväz'ku 2015 — 13. keväz'ku 2020). Kiriakos Micotakis radab päministran vn 2019 heinkun 8. päiväspäi. Edeline päministr om Aleksis Tsipras (26. viluku 2015 — 8. heinku 2019).

Administrativiž-territorialine jagand

Kacu kirjutuz: Grekanman administrativiž-territorialine jagand.

Grekanma jagase 13 agjaks (üks'lugu grek.: περιφέρεια, periféreia). Agjad alajagasoiš 74 agjan ühtnikaks (üks'lugu grek.: περιφερειακή ενότητα, perifereiakí enótita), niiden kontinentröunoid enččikš nomoikš (54 nomad oliba Grekanman päühtnikoiš edel 2011. vot) jättihe vajehtuseta paksumba kaiked. Agjan ühtnikad jagasoiš 325 municipaližeks ühtnikaks (üks'lugu grek.: δήμος, dímos). Periferijad oma seičemen decentraliziruidud administracijan (äilugu grek.: αποκεντρωμένες διοικήσεις, apokentroménes dioikíseis) ohjandusen al. Üks'jäine avtonomii — pühä Afon-mägi grekižes Makedonijas. Kaik administrativižed ühtnikad oma ičeohjandusen al.

Eläjad

Grekanmas elädas grekalaižed. Vl 2014 valdkundan eläjiden lugu oli 10 775 557 ristitud, vn 2018 heinkus — 10 761 523 ristitud. Eläjiden 99 % kodikel' om grekan kel'. Kaikiš suremb valdkundan ristitišt oli: rahvahanlugemižiden mödhe — 10 964 020 eläjad vl 2001; järghižen statistikan mödhe — enamba 11 mln eläjid vll 2006−2013 (11 123 400 eläjid vn 2011 augus).

Rahvahad (2011): grekalaižed — 91,6 %, albanijalaižed — 4,4 %, toižed rahvahad — 4,0 %.

Uskondan mödhe (2015): ortodoksižen jumalankodikundan (oficialine religii) hristanuskojad — 81..90 % (vl 2006 oli enamba 97 %), islamanuskojad — 2 %, toižed uskojad — 3 %, religijatomad — 4..15 %, märhapanendata — 1 %.

Afinad-pälidnas eläb 35 % valdkundan ristitištod. Toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Salonikid, Patrad, Iraklion, Laris, Volos, Aharnes. Vl 2011 kaik oli 65 lidnad enamba mi 14 tuhad eläjidenke valdkundas. Lidnalaižiden pala om 79,7 % (2020).

Ižanduz

Grekanma om šingotadud ma, baziruiše holitišiden sferal päpaloin, sen hüvä finansine olend rippub verhiš maišpäi znamasižes märas. Vll 2010−2018 velgkrisis hilleni ižandusen kazvandad, vll 2009−2013 KSP poleni joga vodel. Tähäsai valdkundaline velg jäb sureks, hot' poleneb-ki, oli 369 mlrd evrod (KSP:n 164 %) vl 2023. Industrijan päsarakod oma laivansauvomine, sömtegimišt i tabakon ümbriradmine, tekstiline, himižiden substancijoiden pästand, metallan ümbriradmine, kaivuztegimišt i kivivoin samine.

Kogosüdäiprodukt sektoroidme (2021): maižanduz — 4,5 %, tegimišt — 18,2 %, holitišiden sfer — 77,3 %. Radajiden järgenduz (vn 2021 andmused): maižanduz — 11,2 %, tegimišt — 15,6 %, holitišiden sfer — 73,2 %.

Valdkundan päeksport om söndtavarad (nižu, tabak, kala, sagud, puvoi, fruktad da maplodud, vin da vinmarj — kaik läz 25 %), kivivoi (9 %), erazvuiččed sobad (läz 8 %), zelläd (6 %); toine eksport — polimerad (läz 5 %), likkuimed (lendimed, treilerad — 2 %), vanuimed da kabeläd (2 %), cement (1 %). Sen ližaks, turizm, rahvahidenkeskeižed jüguvendad lendimil da laivoil todas äi rahoid büdžetha.

Grekižed pühänikad (praznikad)

Homaičendad

↑ Grekanman ristitišton endustuz vn 2021 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. — Cia.gov. (angl.)
↑ Mugažo .eu kut EÜ:n ühtnii.
↑ Vn 2001 Grekanman Konstitucii Vikipurtkiš. (angl.)
↑ Grekanman Konstitucijan tekst (2008) constituteproject.org-saital. (angl.)

Irdkosketused

Grekanman parlamentan oficialine sait (hellenicparliament.gr). (grek.) (angl.) (fr.)
Grekan Tazovaldkundan prezidentan oficialine sait (presidency.gr). (grek.)
Grekan Tazovaldkundan ohjastusen päministran oficialine sait (primeminister.gr). (grek.) (angl.)

Grekanma Vikiaitas

	Evropan valdkundad
	Evropan valdkundad Alamad \| Albanii \| Andorr \| Armenii¹ \| Azerbaidžan¹ \| Avstrii \| Bel'gii \| Bolgarii \| Bosnii da Gercegovin \| Čehanma \| Danii \| Estinma \| Francii \| Grekanma \| Gruzii¹ \| Horvatii \| Irlandii \| Islandii \| Ispanii \| Italii \| Kazahstan¹ \| Kipr¹ \| Latvii \| Lihtenštein \| Litvanma \| Lüksemburg \| Mad'jaranma \| Mal't \| Moldov \| Monako \| Mustmägi \| Norvegii \| Pohjoižmakedonii \| Pol'šanma \| Portugalii \| Ročinma \| Romanii \| San Marino \| Saksanma \| Serbii \| Slovakii \| Slovenii \| Suomenma \| Sur' Britanii \| Šveicarii \| Turkanma¹ \| Ukrain \| Vatikan \| Vaugedvenäma \| Venäma¹
	¹ Om Azijas mugažo.

[1] Grekanman ristitišton endustuz vn 2021 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. — Cia.gov. (angl.)

[2] Mugažo .eu kut EÜ:n ühtnii.

[3] Vn 2001 Grekanman Konstitucii Vikipurtkiš. (angl.)

[4] Grekanman Konstitucijan tekst (2008) constituteproject.org-saital. (angl.)

[1]

[2]

[3]

[4]