Suviafrikan Tazovaldkund

Suviafrikan Tazovaldkund
Republic of South Africa (angl.)
Republiek van Suid-Afrika (afrikaans)¹

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Pretorii
Eläjiden lugu (2018)	55,380,210 ristitud
Pind	1,219,090 km²
Kel'	anglijan, afrikaans, vendan, zulun, kosan, suvindebelen, svati, pohjoižsoton, sesoto, tsvanan da tsongan
Valdkundan pämez'	Siril Ramafosa
Päministr	eile olmas
Valüt	suviafrikan rand (ZAR)
Internet-domen	.za
Telefonkod	+27
Aigvö	UTC+2

Suviafrikan Tazovaldkund (lühüdašti SAT, ST) vai Afrikan Suvitazovaldkund (afrikaans Republiek van Suid-Afrika, angl.: Republic of South Africa) om nügüd' unitarine valdkund Afrik-kontinentan suvipoles. Pälidn om Pretorii.

SAT om kaikiš šingotadud Afrikan valdkund kogosüdäiproduktan mödhe, sen suverenitet om üks' amuižišpäi Afrikas. Nece valdkund šingoti südäitukuine azegišt, i sen jäl'ghe pučihe sišpäi ičetahtol.

Keled da oficialižed nimed

Kaik om 11 valdkundališt kel't Suviafrikan Tazovaldkundas (koumanz' sija mail'mas Indijan i Bolivijan jäl'ghe), SAT:al om 11 oficiališt nimitust:

• Republiek van Suid-Afrika (afrikaans)
• Republic of South Africa (anglijan)
• IRiphabliki yeSewula Afrika (suvindebelen)
• IRiphabliki yaseMzantsi Afrika (kosan)
• IRiphabliki yaseNingizimu Afrika (zulun)
• Rephaboliki ya Afrika-Borwa (pohjoižsoton)
• Rephaboliki ya Afrika Borwa (sesoto)
• Rephaboliki ya Aforika Borwa (tsvanan)
• IRiphabhulikhi yeNingizimu Afrika (svati)
• Riphabuḽiki ya Afurika Tshipembe (vendan)
• Riphabliki ra Afrika Dzonga (tsongan)

Eriline status om kelil, kudambid kävutadas religijan täht.

Mugoižhe surhe assortimentha kacmata, erased suviafrikalaižed nimitadas valdkundad Azanijaks, ned oma mustverižed rasistad tobjimalaz, kudambad tahtoižiba distanciruidas evropalaižiden kolonialižiš jäl'gusišpäi.

Istorii

Vn 1910 30. päiväl semendkud sädihe Suviafrikan Ühtištust.

Vn 1961 30. päiväl semendkud Suviafrik sai täut ripmatomut Sures Britanijaspäi da kändihe tazovaldkundaks.

Konflikt mustnahkaižen enambusen da vaugedverižen vähembusen keskes tegihe päižeks Suviafrikan istorijas. Vozil 1948−1990 valdkundaline aparteidan režim oli olmas.

Jäl'gmäine valdkundan Konstitucii om allekirjutadud vn 1996 tal'vkus Nel'son Mandela-prezidental da tuli väghe vn 1997 4. päiväl uhokud. Se om väges möhembaižidenke vajehtusidenke da ližadusidenke vozil 1997−2012.

Geografijan andmused

Suviafrikan Tazovaldkundan topografine kart.

Suviafrik sijadase Afrikan suviagjas. Valdkund om maröunoiš Namibijanke (röunan piduz — 1005 km), Botsvananke (1969 km) da Zimbabvenke (230 km) pohjoižes, Mozambikanke (496 km) da Esvatininke (438 km) pohjoižpäivnouzmas. Anklavine Lesoto-valdkund (röunan piduz — 1106 km) sijadase Suviafrikan Tazovaldkundan südäimes. Ühthine röunan piduz om 5244 km. Valdkundan suvipäivnouzmaižed randad lainištab Indine valdmeri, suvipäivlaskmaižed randad — Atlantine valdmeri. Neglaine nem' jagab nenid randištoid. Ühthine valdmererandan piduz — 2798 km.

Ndžesuti-mägi Drakonan mägiš om ülembaine pä valdkundas, 3410 m valdmeren pindan päl.

Erazvuiččed klimatižed zonad oma Suviafrikas. Siš om kuiv rahvahatoi Namib-ma, mugažo subtropikad oma päivnouzmpoles Mozambikan röunan veres, om-ki Indižen valdmeren randišton klimatan tahondoid. Päivnouzmpolele ma libub i kändase sureks Veld-südäimägitazangištoks Drakonan mägiden taga.

Man südäimes om äi kal'hid mineraližid torhuzid: kalližarvoižed kived, kivihil', londuseline gaz, metallad (kuld, platin, raudkivend, vas'k, hrom, nikel', tin, marganc, vanadii, uran, harvad mametallad), antimonii, fosfatad. Toižed londuseližed varad oma keitandsol, väghine mahuz.

Tobmuden organad

Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (angl.: President of the Republic of South Africa, afrik.: President van Suid-Afrika), hän-žo radab ohjastusen pämehen. Üks' varaprezident om hänele abhu. Prezident sättutab ičeze pätandoid parlamentanke. Järgenduseližiden valičendoiden parlamentan alakodihe jäl'ghe ezipartijan lider kändase prezidentaks.

Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Agjoiden Nacionaline Nevondkund (angl.: National Council of Provinces, NCOP, afrik.: Nasionale Raad van Provinsies) 90 ristitunke, kümnin kaikuččen agjan suimaspäi. Alakodi om Nacionaline Suim (angl.: National Assembly, afrik.: Nasionale Vergadering) 400 ühtnijanke, se formiruib ohjastust. Kaik rahvaz valičeb alakodin ühtnijoid videks vodeks.

Parlamentan alakodin ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2019 8. päiväl semendkud. Nügüdläine prezident om Siril Ramafosa (Afrikan rahvahaline kongress), valitihe händast vn 2018 15. päiväl uhokud parlamentan ühtnijoil üks'jäižeks kandidataks, vll 2014−2018 radoi valdkundan varaprezidentaks.

Ezmässai Suviafrik oli konfederacijan, sen tagut tobmuden organad seištas enččidme pälidnoidme tazomäras. Valdkundan ohjastuz sijadase Pretorijas, sen tagut Pretorii om administrativine pälidn. Parlament tegeb ištundoid Keiptaunas. Ülembaine käskuzkund om Blumfonteinas. Suviafrikan Konstitucine käskuzkund sijadase Johannesburgas.

• 
  Parlamentan sauvuz Keiptaunas, käskusenandajan tobmuden ištmižsija
• 
  Nevondišton sauvused Pretorijas, ohjastusen ištmižsija
• 
  Konstitucine käskuzkund Johannesburgas

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Suviafrikan Tazovaldkundan administrativiž-territorialine jagand.

Vspäi 1994 SAT jagase 9 agjaks (provincijaks).

Eläjad

Suviafrikas elädas suviafrikalaižed. Suviafrik om üks' kaikiš erazvuiččiš rahvahal Afrikan valdkundoišpäi. Sen vaugedverižen, azijalaižen da segoitadud ristitišton pala om kaikiš suremb kontinental. Vl 2013 valdkundan eläjiden lugu oli 52 981 991 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.

Uskondan mödhe (2015): hristanuskojad — 86,0%, rahvahaližed veroližed uskondad — 5,4%, islamanuskojad — 1,9%, toižed uskojad — 1,5%, religijatomad — 5,2%.

Lidnad-millionerad (surembaspäi penembha): Johannesburg, Keiptaun, Durban, Pretorii. Lidnalaižiden pala om 67,4% (2020).

Ižanduz

Suviafrikan ižandusen suruz om kahtendel sijal Afrikas Nigerijan jäl'ghe.

Vl 2012 SAT:an päeksport oli 108 milliardad US$, se mülüti nenid tavaroid: kuld (12%), raudkivend da raudan ühthesuladused (9%), platin (8%), diamantad (8%), kivihil' (8%); toine eksport oli avtod (4%), fruktad (3%), centrifugad (2%), kivivoi (1%).

Valdkundan praznikad

Suviafrikan Tazovaldkundan jogavoččed praznikad:

Dat	Nimituz
1. viluku	Uz' voz'
21. keväz'ku	Mehen oiktusiden päiv
Videnz'päiv edel Äipäiväd	Sur' Videnz'päiv
Ezmärg Äipäivän jäl'ghe	Kanzanpäiv
27. sulaku	Joudjuden päiv
1. semendku	Radon päiv
16. kezaku	Norišton päiv
9. eloku	Nacionaline Naižiden päiv
24. sügüz'ku	Jäl'gusiden päiv
16. tal'vku	Kožundpäiv
25. tal'vku	Raštvad
26. tal'vku	Hüvän valdan päiv (Lahjoiden päiv)

Käskusenandmižakt (No 36, 1994) sanub: ku rahvahaline praznik putub pühäpäivhä, ka jäl'geline ezmärg lugetas praznikpäiväks da lebupäiväks.

Vspäi 1994 valičendoiden päiväd mugažo lugetas praznikoikš da lebupäivikš.

Irdkosketused

Tobmuz

• SAT:an parlamentan oficialine sait (parliament.gov.za). (angl.)
• SAT:an ohjastusen oficialine sait (gov.za). (angl.)

Ühthine informacii valdkundas

• Suviafrikan Statistikan radnikoičendan sait (statssa.gov.za). (angl.)
• Suviafrikan Tazovaldkundan sur'oigenduzkundan Venälaižes Federacijas sait (saembassy.ru). (angl.) (ven.)
• Suviafrikan Tazovaldkund BBC-uzištusiš (bbc.co.uk). (angl.)