Dagestanan Tazovaldkund

Dagestanan Tazovaldkund
Республика Дагестан (ven.)
Дагъистаналъул Республика (avar.) da tž.¹

Dagestanan Tazovaldkundan flag Dagestanan Tazovaldkundan znam
Pälidn	Mahačkal
Pind - Ühtes - saum vezid (%).	52-nz' 50 270 km² 3,52
Eläjiden lugu - Kaik - Sageduz	13-nz' 3,063,885 ristitud (2018) 60,95 rist./km²
Regionaline KSP - Kaik, nügüdläižiš arvoiš - Ühtele hengele	32-nz' 597,1 mlrd rub. (2016) 197,1 tuh. rub.
Federaline ümbrik	Pohjoižkavkazan
Venäman ekonomine region	Pohjoižkavkazan
Valdkundkel' (-keled)	venäkel' da völ 13 kirjkel't
Tazovaldkundan pämez'	Vladimir Vasil'jev (velgusentäutai)
Ohjastusen ezimez'	Artöm Zdunov
Rahvahaližen Suiman ezimez'	Hizri Šihsaidov
Gimn	Dagestanan Tazovaldkundan gimn
Avtokod	05
Aigvöd	UTC+3 (MSK+0)

Dagestanan Tazovaldkund (ven.: Республика Дагестан, avar.: Дагъистаналъул Республика da tž.¹) vai Dagestan om Venäman avtonomine valdkund, sen subjekt.

Se mülüb Pohjoižkavkazan federaližhe ümbrikho.

Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Mahačkal.

Keled da oficialižed nimed

Kaikiden Dagestanan rahvahiden keled oma valdkundaližed Dagestanan territorijas sen Konstitucijan 11. kirjutusen mödhe, no vaiše 14 kirjutadud valdkundkel't om olmas da neceverz'-žo oficiališt nint:

• Республика Дагестан (venäkel', ven.)
• Республика Дагъустан (agulan, agul.)
• Dağıstan Respublikası (azerbaidžanan, azerb.)
• Дагъистаналъул Республика (avaran, avar.)
• Республика Дагъустан (cahuran, cah.)
• ДегIeстан Республика (čečenan, čeč.)
• Дагъистала Республика (darginan, darg.)
• Дагъыстан Республикасы (kumikan, kum.)
• Дагъусттаннал Республика (lakan, lak.)
• Республика Дагъустан (lezgin, lezg.)
• Республикей Догъисту (mägievrejan, mägievr.)
• Дагыстан Республикасы (nogain, nog.)
• Дагъыстан Республика (rutulin, rut.)
• Дагъустандан Республика (tabasaranan, tab.)

Sikš ku keled mülüdas erazvuiččihe kel'kanzoihe, ka venäkel' om rahvahidenkeskeižiden sidoiden kel' faktižešti.

Istorii

Dagestanan Tazovaldkund om olmas vs 1921 vilukun 20. päiväspäi. Vodhe 1993 tal'vkun 25. päivhäsai nimitihe Dagestanan Avtonomižeks Nevondkundaližeks Socialistižeks Tazovaldkundaks.

Tazovaldkundan Konstitucii om vahvištadud vn 2003 10. päiväl heinkud Konstitucižen Suiman ezitajil. Se om väges möhembaižidenke vajehtusidenke. Enzne vahvištadud vl 1994 Konstitucii kadoti ičeze väged.

Geografijan andmused

Dagestanan Tazovaldkundan reljefan kart.

Tazovaldkund om röunoiš Azerbaidžananke suves, Gruzijanke suvipäivlaskmas, Čečenijan Tazovaldkundanke päivlaskmas, Stavropolin randanke lodehes da Kalmikijan Tazovaldkundanke pohjoižes. Dagestanan Tazovaldkundan päivnouzmaižed randad lainištab Kaspijan meri. Randanpird om 530 km pitte.

Pind om 50 270 km². Mec da penzhišt ottas 9% territorijad. Znamasižed joged oma Terekan alajoksmuz da Sulak, mugažo Kum-jogi (kezal kändase ojandeheks) Kalmikijanke röunal pohjoižes da Samur Azerbaidžananke röunal suves. Kaik joged mülüdas Kaspijan meren basseinha, 20 joged lanktas arni merhe.

Reljef om tazo pohjoižes da mägikaz suves. Ezimägišt om keskuses. Nogain step' da Kaspijanveren alangišt oma tazovaldkundan pohjoižes. Pohjoižen Kavkazan mäged levinedas suves. Kaikiš korktemb čokkoim om sen Bazardüzü-mägenpä («torg», 4466 m) Azerbaidžanan röunal, Venäman kaikiš suvemb čokkoim sijadase severdas-se kilometras sišpäi.

Klimat om kontinentaline kuivahk. Ülemba mägile lämuz poleneb, nepsuz ližadub. Om koume klimatzonad: tazangišton (44% territorijad), ezimägišton (16%) da mägiden (40%). Heinkun keskmäine lämuz om +30 C° alangištoil da +8 C° mägil, vilukun lämuz — +4 C° alangištoil da −11 C° mägil. Paneb sadegid 250 mm vodes alangištoil da 700 millimetrad mägil. Vegetacijan pord om 200..240 päiväd.

Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', palab šoidkivi, raudkivend, sauvondmaterialad (saved, letked), gidroenergii.

Tobmuz

Dagestanan Tazovaldkundan pämehen, Rahvahaližen Suiman da Ohjastusen pert' Mahačkalas.

Vladimir Vasil'jev tegeb tazovaldkundan pämehen velgusidme vs 2017 redukun 3. päiväspäi, edel 2014 vot nece radnikuz nimitihe prezidentan. Parlamentan ezitajad änestadas händast videks vodeks taritud Venäman prezidental koumes kandidataspäi. Tazovaldkundan pämez' paneb Ohjastusen ezimest radnikusele, sid' paneb radnikusile sen ühtnijoid Ohjastusen ezimehen taričendan mödhe. Tazovaldkundan pämehen da Ohjastusen Administracii, Tazovaldkundan pämehen ohjandused oma hänele abhu. Sanumatoman ohjandimen mödhe, tobmuden sarakoiden pämehed oma erazvuiččiš rahvahišpäi.

Dagestanan Tazovaldkundan parlament om üks'kodine Rahvahaline Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 90 ezitajad videks vodeks. Hizri Šihsaidov radab Suiman ezimeheks vs 2013 uhokun 7. päiväspäi kahtenden strokun.

Radonoigendai tobmuz om Dagestanan Tazovaldkundan Ohjastuz. Tazovaldkundan ministrused, komitetad, radnikoičendad, agentused da inspekcijad alištudas Ohjastusele. Artöm Zdunov radab Ohjastusen ezimeheks vs 2018 uhokun 7. päiväspäi.

Valitihe Tazovaldkundan pämest järgenduseližen kerdan vn 2013 8. päiväl sügüz'kud, edeline pämez' sai vägestust ezmäižel tural (86 än't 88:späi). Rahvahaližen Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund).

Eläjad

Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 2 910 249 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Vl 2018 lidnalaižiden pala om 45%.

Kaik om kümne lidnad tazovaldkundas da 18 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 100 tuh. ristituid, surembaspäi penembha): Hasavürt, Derbent, Kaspiisk. Vl 2018 kaik om 28 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.

Dagestan om Venäman kaikiš äirahvahaližemb region. Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): avarad — 29,2%, darginalaižed — 16,8%, kumikalaižed — 14,8%, lezginalaižed — 13,2%, lakalaižed — 5,5%, azerbaidžanlaižed — 4,5%, tabasaranalaižed — 4,1%, venälaižed — 3,6%, čečenalaižed — 3,2%, nogailaižed — 1,4%, agulalaižed — 1,0%, rutulalaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 1,7%, rahvahuden ozutandata — 0%.

Erased toižed igähižed rahvahad (2010): cahuralaižed — 0,34% (9771 rist.), tatalaižed — 0,02% (456 rist.), mägievrejalaižed — 0,01% (196 rist.).

Irdkosketused

• Dagestanan Tazovaldkundan pämehen oficialine sait (president.e-dag.ru). (ven.)
• Dagestanan Tazovaldkundan Rahvahaližen Suiman oficialine sait (nsrd.ru). (ven.) (angl.)
• Dagestanan Tazovaldkundan Ohjastusen oficialine portal (e-dag.ru). (ven.)