Petroskoi

Petroskoi (veps., karj. i suom.)
Петрозаводск (ven.)

Lidnanznam	Flag
Valdkund	Venäma
Eläjiden lugu (2018)	279,190 ristitud
Pind	135 km²
Pämez'	Vladimir Lübarskii (semendku 2021—)
Telefonkod	+7−8142-xxx-xxx
Avtokod	10
Aigvö	UTC+3 (MSK+0)

Petroskoi (mugažo karjalan i suomen kelil, ven.: Петрозаводск) vai Zavod, erasišti mugažo Zavodad vai muite Lidn, om lidn Venäman lodehpoles. Se om Karjalan Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn, mugažo Änižröunan (Änižrandan) rajonan administrativine keskuz. Venäman seičemenz'kümnenz' koumanz' lidn ristituiden lugun mödhe (2018). Petroskoi sijadase Karjalan suves, Änižen lodehližel randal.

Petr Sur' pani Petroskoin lidnan alust vodel 1703.

Petroskoi. 20. voz'sadan fotokuva.

Istorii

Eländpunktan istorii augotihe vl 1703, konz azegtegim om letud (möhemba — raud- da juraižimtegim). Sur' Petr-car' om Petroskoin alusenpanijan. Petroskoi sai lidnan statusad voden 1777 21. päiväl keväz'kud. Vspäi 1782 Petroskoi linni Olonecan gubernijan keskuseks. Venälaine Gavriil Deržavin-runokirjutai radoi sen gubernijan ezmäižen gubernatoran.

Suren Kodimaižen sodan (voinan) aigan suomalaine Karjalan armii anasti Karjalan pälidnan vodel 1941. Lidnan nimi vajehtihe Äänislinnaks aigaks. Vodel 1944 Rusked Armii anasti Petroskoid tagaze.

Geografii

Vn 2019 lidnan kart

Mantedokoordinatad om 61 gradusad 47 minutad pohjošt levedut i 34 gradusad 36 minutad päivnouzmpolišt pidust.

Lidn sijadase Änižen Petroskoin lahten randal, 50..60 m ü.m.t. korktusil. Petroskoiš om järvid (Änine, Logmozero /Logmär/), Četiröhvörstnoje, Lamb, Kar'jer) da jogid (Lososink, Neglink, Tomic, Studenec, Kamennii). Om äi mecoid da puištoid ümbri lidnas. PetrVU:n botanine puišt da peizažine «Zaozerskii»-kel'dtaho oma sätud Petroskoin pohjoižpalas. Kul'turan da Lebun puišt, Änižen traktortegimen puišt da NÜKP:n XXII suiman puišt sijadasoiš Lososinkanno. Pionerižen organizacijan puišt om olmas Neglinkanno.

Petroskoin kaikiš korktemb čokkoim om Kukkaz (Kukkovk) (293 m). Lähembaine lidn om Kondopog 46 km pohjoižhe orhal, 54 km avtotedme.

Vspäi 2004 Petroskoi om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Se röunatab nenidenke Änižrandan rajonan municipaližidenke ühtnikoidenke:

• Därvenojan küläkundanke suves;
• Meliorativnijan küläkundanke lodehes;
• Uden Vilgan küläkundanke päivlaskmas;
• Šujan küläkundanke pohjoižes;
• Zaozer'jen («Järventagan») küläkundanke päivnouzmas.

Rahvahaline teatr

Tobmuz

Petroskoin-lidnan Nevondkund kogoneb 28 ezitajaspäi. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Jäl'gmäižed valičendad oliba vn 2021 19. päiväl sügüz'kud. Nevondkundan deputatad pandas radsijha lidnümbrikon (lidnan) pämest vspäi 2015 (vll 1994−2014 kaik rahvaz valiči merad).

Radoiba lidnümbrikon pämehen ende (nimikirjutez ei ole täuz'):

• Galina Širšina (2013−2015). Hän oli valitud kaikel rahvahal vn 2013 8. päiväl sügüz'kud.
• Irina Mirošnik (tal'vku 2015 — semendku 2021). Hän oli valitud Nevondkundan deputatoil vn 2016 19. päiväl sulakud.

Eläjad

Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe Petroskoin eläjiden lugu oli 261 987 ristituid. Kaikiš suremb ristitišt oli 281..282 tuhad eläjid vll 1995−2001 (282 900 rist. vl 2001). Jäl'gmäižil vozil lidnan eläjiden lugu ližadub.

Rahvahad (2010): venälaižed — 82,3%, karjalaižed — 3,8%, suomalaižed — 1,7%, toižed rahvahad — 7,0%, rahvahuden ozutandata — 5,2%.

Vn 2002 kaiken Venäman rahvahanlugemižen andmisiden mödhe Petroskoin eläjiden keskes 5% oliba karjalaižed (20% Karjalan karjalaižid), 2,8% — suomalaižed, 2,7% — vaugedvenälaižed, 2,3% — ukrainalaižed da 1% — vepsläižed (Venäman vepsläižiden nelländez).

Kul'tur

• Muzejad. Petroskoiš om 3 surt muzejad: Kižimuzei (2 ekspozicijanzalad), Karjalan Tazovalkundan čomamahton muzei, kudamb radab 1960 vodespäi, da Karjalan Tazovaldkundan Rahvahaline muzei (ende Karjalaine valdkundaline kodirandantedoline muzei), kudamb radab 1871 vodespäi.
• Teatrad. Petroskoiš om 5 professionališt teatrad: Karjalan valdukundaline tätüižteatr, kudamban aluz om pandud vodel 1935, "Sädamižradjaine" («Tvorčeskaja masterskaja»)-teatr, Ad-Liberum-teatr, Karjalan muzikaline teatr, Karjalan Tazovaldkundan Rahvahaline teatr, kudamban aluz om pandud vodel 1931; nece om Venäman üks'jäine suomenkeline teatr.
• Kinoteatrad. Petroskoiš om 12 kinozalad: "Miraž" (6 kinozalad), "Vägestuz" ("Pobeda"), "Kalevala" da "VIP" (ned oma ühtes sauvuses), "Premjer" (2 kinozalad), "Atmosfer".
• Filarmonii. Karjalan valdkundaline filarmonii om olmas vodespäi 1939. Simfonine orkestr da Venälaižiden rahvahaližiden soitoiden «Änine (Onego)»-orkestr ratas filarmonijas.

Openduz

PetrVU. Päkorpus.

Üläopenduz

Petroskoiš om 3 korktad školad: Petroskoin valdkundaline universitet (PetrVU), Karjalaine valdkundaline pedagogine akademii (KVPA) da Petroskoin valdkundine konservatorii Glazunovan nimed.

• Petroskoin valdkundaline universitet vai PetrVU. Universitet om avainus vl 1940; tämbäi siš om 14 tedokundad da 18500 üläopenikad. Se om Karjalan kaikiš suremb korged škol. Baltijan meren suomalaiž-ugrulaižen filologijan da kul'turan tedokundas opetas suomen, karjalan da vepsän kelid.
• Karjalan valdkundaline pedagogine akademii vai KVPA. Akademii radab 1931 vodespäi. Se om Karjalan kaikiš vanhemb üläopendusen aluzkund. Akademijas om 9 tedokundad da 4800 üläopenikad.
• Petroskoin valdkundaline konservatorii Glazunovan nimed radab vodespäi 1967, siš om 565 üläopenikad.

Keskopenduz

Petroskoiš om 40 openduzškolad (niiden keskes 5 liceid da 3 gimnazijad). Rahvahaline suomalaiž-ugrilaine škol om olmas lidnas, kus opetas suomen, karjalan da vepsän kelid. Mugažo om 67 päivkodid lidnas.

Mel'heižtahod

Petroskoi-päraudtestancijan ühthine nägu vl 2017

• Änižen randird. Randirdal om äi mel'hetartujid avangardižid muštpachid.
• Leninan torg (Kehker torg, 1775. voz').
• Kul'turan da Lebun puišt (1703. voz').
• Kafedraline Nevan Aleksandran päjumalanpert'.
• Istorine fartal (Fedosovan ird, XIX da XX voz'sadad).
• Leninan prospekt da Gagarinan torg:
  • «Pohjoine»-adivpert' (1939. voz').
  • Raudtestancijan sauvuz (1955. voz').
  • Üläopenikoiden pukujo da «Molekul»-fontan (1997. voz').
• Marksan Karlan prospekt.

Galerei

• 

  Lidnan administracijan i Nevondkundan sauvuz (2019)

• 

  Ristan zdviženjan päjumalanpert', vn 2017 nägu

• 

  Änižen laivansauvomižen da kohendusen tegim (2017)

• 

  «Lumi»-sportkompleks vl 2015

• 

  Rahvahidenkeskeižen Petroskoi-lendimportan aerovagzal, om letud vodele 2020

Sebruzlidnad

• Litvanma Alitus, Litvanma (vn 2007 kül'mkuspäi)
• Vaugedvenäma Brest, Vaugedvenäma (sulaku 2002)
• AÜV Dulut, Minnesot, AÜŠ (1987)
• Venäma Jaroslavl', Jaroslavlin agj, Venälaine Federacii (sügüz'ku 2003)
• Suomenma Jogensu, Suomenma (1994)
• Venäma Kirovan rajon, Piter, Venälaine Federacii (viluku 1999)
• Francii La-Rošel', Francii (vn 1973 kül'mkuspäi)
• Norvegii Mu i Ran, Norvegii (kezaku 1992)
• Estinma Narv, Estinma (2005)
• Ukrain Nikolajev, Ukrain (keväz'ku 2002)
• Saksanma Noibrandenburg, Meklenburg da Ezine Pomeranii, Saksanma (1969)
• Venäma Surgut, Hantin da Mansin avtonomine ümbrik, Tümenin agj, Venälaine Federacii (kezaku 2000)
• Saksanma Tübingen, Baden-Vürtemberg, Saksanma (reduku 1989)
• Ročinma Umeo, Ročinma (eloku 1976)
• Armenii Vagaršapat, Armenii (semendku 2004)
• Suomenma Varkaus, Suomenma (1965)

Irdkosketused

• Petroskoin lidnümbrikon administracijan portal (petrozavodsk-mo.ru). (venäkelel)
• Petroskoin turistine portal (visitpetrozavodsk.ru). (ven.) (angl.)

Nece kirjutuz Vepsän Vikijas: Петроской.